امن سازی فضاهای شهری تبریز

به همین دلیل بسیاری از تلاش‌ها در عرصه شهرسازی به دنبال کاهش وقوع جرم از طریق طراحی محیطی مناسب (CPTED) می‌باشند.
در مقاله حاضر در ابتدا به تعریف امنیت در فضای شهری و مؤلفه‌های روانی و عینیت تأثیر گذار در آن اشاره می‌شود و سپس به بیان شاخص های کالبدی منظر شهری و موثر در امنیت پرداخته می‌شود.
در نهایت به عنوان مطالعه موردی به مقایسه‌ چگونگی رعایت این شاخص‌های کالبدی در یک بافت قدیمی و یک بافت جدید شهری در شهر تبریز می‌پردازیم. این مقایسه نشان می‌دهد که اگر چه امنیت به لحاظ عینی در فضاهای عمومی بافت جدید، به علت بهتر بودن شاخص‌های کالبدی، در شرایط مناسب‌تری است، ولی احساس امنیت در نزد ساکنین بافت قدیم بیشتر بوده و تحت تأثیر انسجام اجتماعی بالاتر در منظر شهری قدیم قرار دارد. این انسجام اجتماعی خود نتیجه‌ اجتماع پذیر بودن محیط مسکونی این محلات و بالا بودن حس تعلق به محیط مسکونی و در نتیجه پیدایش هویت مشترک در میان ساکنین آن است. بنابراین بایسته است که طراحان و برنامه‌ریزان منظر شهری علاوه بر رعایت اصول CPTED به عوامل محیطی تأثیرگذار بر انسجام اجتماعی و حس تعلق به محیط مسکونی نیز توجه نمایند.
به این ترتیب علاوه بر ابعاد عینی، بر فرایندهای ذهنی ادراک امنیت نیز تأثیر گذاشته و به آسایش روانی ساکنین کمک خواهد شد.

مقدمه
امنیت به معنای رهایی از ترس و تهدید، یکی از نیازهای اساسی انسان است. هر یک از ابعاد مختلف امنیت، موضوع کار رشته‌های مختلف بوده است. در ادبیات شهرسازی  مفهوم امنیت به معنی امنیت شهری و امنیت در محیط شهر  مطرح است. در سال‌های اخیر رسالت شهرسازی‌ در زمینه ارتقاء سطح امنیت بیشتر معطوف به چگونگی طراحی فضاها و برنامه‌ریزی مناسب کاربری‌های شهری بوده است. در این راستا می‌توان به رویکرد CPTED (crime prevention through environmental design) در طراحی و برنامه‌ریزی محیط و منظر شهری اشاره نمود که در تلاش است تا با رعایت استانداردهای ویژه‌ای در ساخت و سیمای محیط کالبدی، به ارتقا ایمنی در شهر و از آن راه احساس امنیت ساکنین آن کمک نماید.
نکته‌ مهم این است که مفهوم امنیت در هنگام ادراک، دارای ابعاد ذهنی و عینی می‌باشد، به گونه‌ای که واقعیت‌های موجود در این زمینه، که معمولاً با اعداد و ارقامی راجع به میزان وقوع جرم و جنایت بیان می‌شوند، همیشه در تطابق کامل با میزان احساس امنیت ساکنین (امری ذهنی و روانی) نمی‌باشد.احساس امنیت به عنوان امری ذهنی تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی و روانی است. بنابراین به نظر می‌رسد که وظیفه شهرسازی تنها محدود به ارتقاء استانداردهای کالبدی برای افزایش ایمنی و امنیت نیست، بلکه رسالت شهرسازی برای ارتقاء سطح آسایش روانی شهروندان ایجاب می‌کند تا این دانش با مداخله‌ مستقیم در فرآیند ادراک امنیت توسط ساکنین در جهت افزایش میزان احساس امنیت در آنها تلاش نماید.
براساس تحقیقات انجام گرفته در حوزه‌ جامعه شناسی شهری، یکی از عوامل اساسی در ارتقاء احساس امنیت ساکنین در سکونت‌گاه‌های شهری، روابط همسایگی مطلوب در این سکونت‌گاه‌ها می‌باشد. مسأله‌ای که به نظر می‌رسد شهرسازی جدید بدان بی توجه بوده و به این ترتیب ممکن است به علت رعایت پاره‌ای از استانداردهای کالبدی در ساخت بافت‌های جدید (نسبت به مناطق قدیمی‌تر) میزان وقوع جرم و جنایت در آنها کمتر باشد، ولی میزان احساس امنیت (امری ذهنی) در مناطق قدیمی، به دلیل وجود روابط همسایگی بیشتر باشد. با توجه به توضیحات فوق می‌توان سوالات تحقیق را به شکل زیر خلاصه نمود:
آیا پایین آوردن میزان احتمال وقوع جرم و جنایت در یک سکونت‌گاه از طریق رعایت استانداردهای کالبدی مناسب در طراحی ساخت و سیمای آن به تنهایی باعث افزایش احساس امنیت ساکنین آن سکونت‌گاه می‌شود؟
آیا وجود روابط همسایگی بهتر در محلات قدیمی باعث می‌شود تا میزان احساس امنیت ساکنین این محلات نسبت به احساس امنیت ساکنین بافت‌های جدید بیشتر باشد؟

فرضیه
به نظر می‌رسد اصول طراحی محیطی امن ( CPTED ) تنها عامل تأثیرگذار بر احساس امنیت نیست، بلکه اجتماع‌پذیر نمودن محیط و افزایش حس تعلق ساکنین به محیط، عوامل دیگری هستند که با کمک به ارتقا سطح روابط همسایگی بر جنبه‌های روانی امنیت تأثیر بیشتری می‌گذارند. به این ترتیب بالا بودن حس تعلق به محیط مسکونی و همچنین میزان اجتماع پذیری محیط، در محلات مسکونی قدیمی سبب شده است تا میزان روابط همسایگی و به همین طریق احساس امنیت در این محلات بالاتر از محیط‌های مسکونی بافت جدید باشد.

روش شناسی تحقیق
برای اثبات فرضیات به مطالعه موردی دو محله از شهرتبریز پرداختیم. یکی از این محلات در بافت قدیم و دیگری در بافت جدید می‌باشد. در مرحله‌ اول میزان تطابق ویژگی‌های کالبدی این دو محله با استانداردهای رویکرد CPTED سنجیده شده است و آمار کلی میزان جرم و جنایت در این دو محله نیز از مراجع مسئول اخذ شده است. در مرحله دوم به بررسی احساس امنیت و میزان روابط همسایگی در این دو محله براساس توزیع پرسشنامه پرداخته شده است و در نهایت نتایج حاصل از هر بخش با یکدیگر مقایسه شده است.

تعریف امنیت
واژه “امنیت “در کاربرد عام به معنای رهایی از مخاطرات مختلف است. فرهنگ آکسفورد این واژه را با عبارت زیر تعریف کرده است:”شرایطی که در آن یک موجود در معرض خطر نبوده یا از خطر محافظت می‌شود (کینگ و موری،۱۳۸۳ص۷۸۷ ). تعاریف مندرج در فرهنگ لغات درباره مفهوم کلی امنیت، بر روی ” احساس آزادی از ترس ” یا ” احساس ایمنی” که ناظر بر امنیت مادی و روانی است، تأکید دارند (ماندل،۱۳۷۹،ص. (۴۶

امن بودن فضا خود دارای دو مؤلفه است:
الف. ایمنی
ب. امنیت
در مؤلفه ایمنی، اشاره به موارد و عوامل محیطی است که در صورت عدم تأمین شرایط مطلوب وقوع حوادث اجتناب ناپذیر است و خطرات به صورت بالقوه و بالفعل جان و مال حاضران، عابران و ناظران را تهدید خواهد نمود (Kelly et al, 2009: 2).
مؤلفه امنیت نیز اشاره به جرایم علیه اشخاص و اموال آن‌ها دارد که در صورت عدم تأمین شرایط پیش‌گیری کننده، اموال و جان حاضران، عابران و ناظران را به صورت بالقوه و بالفعل تهدید خواهد نمود. یک فضای شهری امن در معنای کامل آن شامل هر دو مؤلفه فوق‌الذکر می‌شود و شرایطی که از فصل مشترک این دو به وجود آید را می‌توانیم به عنوان فضای شهری امن توصیف کنیم (Rothrock, 2010: 9).
بنابراین فضای شهری امن از ویژگی‌ها و مؤلفه‌های عینی و کالبدی متعدد و گسترده‌ای برخوردار است که بعضاً دارای تأثیرات متقابل نیز هستند. اما علاوه بر این‌ها یک فضای شهر امن مستلزم تعاملات اجتماعی نیز هست. چنان که آرامش و امنیت شهرها صرفاً به وسیله پلیس تأمین نمی‌شود. بلکه آرامش و امنیت عمدتاً به وسیله ایجاد شبکه‌ای پیچیده و تقریباً ناخودآگاهی از نظارت‌ها و رعایت داوطلبانه هنجارها در میان خود مردم حفظ می‌شود و به وسیله خود مردم اجرا می‌گردد (صالحی،۱۳۸۷، صص۱۱۲- ۱۱۳)
یکی از رویکردهای مطرح در شهرسازی برای ارتقا امنیت در فضاهای شهری، رویکرد CPTED می باشد. این رویکرد یک پیشنهاد روش شناسی طراحی است که بر اساس آن با به کارگیری طراحی مناسب و هدفمند محیط انسان ساخت، معماران و شهرسازان می‌توانند مجال ترس از جرم و تبهکاری را کاهش داده و کیفیت زندگی را بهبود بخشند
(cozens, 2008: 6).
 
عوامل تأثیرگذار بر امنیت از دیدگاه CPTED
نمودار شماره۱، معیارهای کالبدی تأثیرگذار در کاهش‌جرم خیزی فضا بر اساس رویکردCPTED را نشان می‌دهد.
 نمودار شماره۱: معیارهای کالبدی موثر بر ایجاد امنیت در فضاهای شهری از دیدگاه رویکرد CPTEDمنبع: برگرفته از Minnery et al،۲۰۰۵ و صالحی ۱۳۸۷
 ۱ .نمایانی و نظارت پذیر بودن فضا ((visibility and surveillance)
کیفت محیطی است که بر اساس آن فضاهایی که احتمال وقوع جرم در آنها بیشتر است باید در معرض دید ساکنین قرار گیرند. برای رسیدن به این کیفیت مهم‌ترین عامل در طراحی چگونگی قرارگیری ساختمان‌ها و فضاهای فعالیتی نسبت به فضاهای جرم خیز است (Minnery et al, 2005: 37).
۲ . فضاهای قابل دفاع (defensible space or territoriality)
به گونه‌ای که هر فضا در قلمرو نظارت کنترل کنندگان خاصی باشد.کنترل کنندگان فضا ممکن است گروه یا فرد باشند که نسبت به آن فضا احساس مسئولیت دارند. نظریه فضاهای قابل دفاع برای اولین بار توسط نیومن مطرح شد. این نظریه در ۳۵ سال گذشته مورد نقد و تکامل قرار گرفته و امروزه میزان ارتباط فضاها با فعالیت‌های معمول روزانه مهم‌ترین موضوع از تحقیقات مربوط به این حوزه می‌باشد. طراحی محیطی با چیدمان مناسب فعالیت‌های روزانه و همچنین در دسترس نمودن فضا و… می‌تواند در این زمینه به مداخله بپردازد ( Reynald et al, 2009:11). 
۳.خوانایی و نفوذ پذیری فضا (legibility or permeability )
خوانایی و نفوذ پذیری محیط مسکونی باعث می‌شود تا افراد به راحتی جهت حرکت خود را انتخاب نمایند و در این محیط سر در گم نشوند. به این ترتیب از یک طرف زمینه‌ اتلاف وقت و بیهوده گردی مجرمان در محیط برداشته می‌شود و از طرف دیگر ساکنین و عابرین کمتر در معرض خطر قرارگیری در فضاهای غیرقابل دفاع قرار می‌گیرند (Kelly et al, 2009:p.8).
توجه به کنج‌ها، فضاهای گم سطوح L ، U شکل، در این جا بسیار مهم است. این فضاها باید به گونه‌ای طراحی شوند که فضا قابل رویت باشد. 
۴.اندازه فضا
مقیاس فضا یکی از عواملی بسیار مهم محیطی تأثیر گذار در میزان امنیت محیط‌های شهری است. وجود فضاهای بی کران و بزرگ مقیاس امکان نظارت اجتماعی را کم می‌کند.
همچنین با زیاد شدن فاصله‌ افراد (به خصوص افراد پیاده) از یکدیگر امکان دریافت کمک از دیگران در هنگام خطر کاهش می‌یابد. به این منظور باید برای امن نمودن فضاهای شهری بزرگ مقیاس مانند پارک‌ها یا فضاهای باز بین ساختمان‌ها، تمهیدات خاصی اندیشیده شود.
این تمهیدات شامل نورپردازی مناسب فضا، ایجاد فعالیت‌های مختلف و مختلط در فضا و همچنین تحت نظارت قرار دادن آن است(UN habitat, 2007:p.45).
از سویی دیگر، صاحب نظران روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسان، نیاز به خلوت و مسئله احساس ازدحام در فضاهای کوچک را در ارتباط مستقیم با آسیب شناسی رفتارهای اجتماعی مورد توجه قرار داده‌اند. لذا برای موضوع مذکور باید آستانه‌ای در نظر گرفت.
۵ . کاربری مختلط زمین (mixed land use)
امروزه‌کاربری مختلط اراضی شهری یکی از راهبردهای پیشنهاد شده‌ CPTED می‌باشد. کاربرد مختلط زمین در انتقاد به منطقه بندی کاربری اراضی شهری درصدد ایجاد محیطی زنده، شاداب و فعال در ساعات مختلف از روز یا شب می‌باشد. با استفاده از ترکیب فعالیت‌ها می‌توان فضاها و محیط‌های شهری را در ساعات مختلف زنده نگاه داشت و این فضاها را در معرض نظارت همگانی قرار داد. فعال بودن فضا در ساعات مختلف از میزان احتمال وقوع جرم و جنایت در آن می‌کاهد (Lyon et al,2007:p.9).

عوامل تأثیر گذار بر احساس امنیت
نمودار شماره ۲، عوامل تأثیرگذار بر احساس امنیت را نشان می‌دهد. همانگونه که نمودار نشان می‌دهد این عوامل جامعه شناختی و روانشناختی می‌باشند.
نمودارشماره ۲: الگوی تحلیلی عوامل تأثیر گذار براحساس امنیت
منبع: مقاله سنجش احساس امنیت در تهران ۱۳۸۵،ص۵
 هر چند در الگوی تحلیلی حاضر در تصویرشماره ۲ بر رابطه یک سویه میان متغیرها تأکید شده است، با وجود این رویکردهای نظری مورد بررسی غالباً به رابطه دوسویه و متقابل متغیرها توجه می‌کنند. چنانکه برای مثال در این نظریه‌ها بر این نکته تأکید می‌شود که بی نظمی اجتماعی می‌تواند ریسک و مخاطره (ریسک اعتمادکردن) را ایجاد کند و ریسک و مخاطره نیز سبب احساس ناامنی و ترس می‌شود. همچنین احساس ناامنی و ترس نیز به نوبه خود می‌تواند موجب کناره‌گیری افراد از فعالیت‌های اجتماعی، محدودشدن ارتباطات آنها و تضعیف کنترل اجتماعی غیررسمی شود و زمینه مناسبی را برای بی نظمی اجتماعی فراهم سازد. در واقع یک چرخه معیوب میان بی نظمی اجتماعی، ریسک و مخاطره و احساس ناامنی و ترس وجود دارد که می‌توانند یکدیگر را تولید و باز تولید نمایند.

معرفی محلات مورد مطالعه
محله مارالان واقع درمرکز بافت فرسوده شهر تبریز، از محلات تاریخی این شهر محسوب می‌شود. این محله دارای بافتی ارگانیک و منظری تاریخی است. تراکم جمعیتی در محله مارالان معادل۲۴۱ نفر در هکتار است. ساکنین این محله از اقشار کم درآمد شهر هستند. ساختمان‌ها قدیمی و فرسوده و فاقد استحکام لازم در برابر خطرات طبیعی است.
شهرک باغمیشه از محلات جدید شهر تبریز است. این محله در شمالشرقی شهر تبریزواقع گردیده است. ساکنان آن از طبقه متوسط و کارگر می‌باشند و اکثر ساختمان‌ها در واقع خانه‌های سازمانی کارخانجات مختلف است. تراکم جمعیتی در این محله ۱۰۳ نفر در هکتار می‌باشد. محله مینودر دارای شبکه‌ای شطرنجی است و از محلات نوساز شهرتبریز محسوب می‌شود.
سنجش میزان انطباق محلات با شاخص‌های رویکرد CPTED
در این قسمت به ارزیابی دو محله‌ی فوق بر اساس شاخص‌ها و معیارهای طراحی محیطی ایمن می‌پردازیم. شاخص‌های زیادی بر اساس رویکر CPTED در منابع گوناگون ذکر شده است، اما یکی از جامع‌ترین لیست شاخص‌ها و مؤلفه‌های محیط امن چک لیست ارائه شده در انتهای کتاب “ویژگی‌های فضاهی شهری ایمن” نوشته آقای اسماعیل صالحی است.
این کتاب توسط مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی ومعماری وزارت مسکن به چاپ رسیده و چک لیست ارائه شده در آن می‌تواند منبع معتبری برای ارزیابی شهرهای ایران در زمینه تطابق با شاخص‌های CPTED باشد.
این چک لیست شامل ۱۲۰ آزمون، در قالب ۱۲ شاخص ویژگی‌های فضای امن می‌باشد. پس از تکمیل چک لیست اطلاعات به دست آمده بر اساس گزینه‌های موجود در هرآزمون کمی شده و به این ترتیب میزان مطلوبیت حاصل شده بر اساس هر شاخص در کل محلات به دست آمده و از میانگین مطلوبیت در شاخص‌ها میزان مطلوبیت کل در انطباق با اصول CPTED به دست آمده است. شایان ذکر است که در هنگام تحلیل اطلاعات وزن کلیه شاخص‌ها(در زمینه تأثیر آنها در امن بودن فضا) و آزمون ها(برای هر شاخص) مساوی تلقی شده است. نتایج حاصل از این برداشت‌ها به طور خلاصه در جدول شماره۱ می‌آید.
جدول شماره ۱: نتایج حاصل از برداشت های کالبدی معیارهای CPTED در محلات مارالان و شهرک باغمیشه در شهر تبریز
میزان مطلوبیت حاصل شده در محله مارالان(بافت قدیم) بر اساس آزمون شاخص‌ها با رویکرد CPTED ( به درصد) میزان مطلوبیت حاصل شده در شهرک باغمیشه(بافت جدید) بر اساس آزمون شاخص‌ها با رویکرد CPTED ( به درصد) شاخص‌های CPTED
۲۰ - ۲۰ ازدحام(عدم ازدحام بیش از حد یا خلوت بودن بیش از اندازه)
۸۳ - ۲۵ مقیاس ( مقیاس انسانی و قابل درک)
۳۴٫۳ - ۹۱ فرم فضا (نمایانی فضا)
۲ -  ۳۱٫۶ عدم وجودآلودگی نمادی (خلا اطلاعاتی یا اطلاعات گمراه کننده)
۲۰ - ۸۵ عدم‌وجودآلودگی دیداری (اغتشاش بصری)
۲۲٫۷ - ۶۵ نور( روشنایی مناسب فضاها)
۳۷٫۵- ۶۸٫۷۵ عدم وجود آلودگی محیطی (وجود نظافت و پاکیزگی)
۸۶٫۲۵ - ۸۶٫۲۵ عدم وجود آلودگی صوتی
۵۰ - ۳۸٫۸ کنترل نفوذ پذیری
۲۱٫۴ - ۵۰ دسترسی مناسب به خدمات حمل ونقل عمومی
۲۸٫۱ - ۵۶٫۲۵ کیفیت کلی سکونت در محله
۱۶٫۸۷ - ۲۸ کیفیت فعالیت‌ها و کاربری زمین
۳۵٫۱۷ - ۵۳٫۸۰ جمع کل
همانگونه که ملاحظه می‌شود میزان مطلوبیت در محله‌ واقع در بافت جدید برابر ۸/۵۳ درصد و میزان مطلوبیت ایجاد شده در محله بافت قدیم برابر ۱۷/۳۵ درصد می‌باشد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که محله‌ واقع در بافت جدید از لحاظ کالبدی انطباق بیشتری با استانداردهای طراحی جلوگیری کننده از وقوع جرم دارد.
آمار دریافت شده از مراجع مسئول نیز نشان می‌دهد که میزان وقوع جرم در محله‌ مارالان(بافت قدیم)، ۱۵ درصد بیشتر از میزان وقوع جرم در شهرک باغمیشه ( بافت جدید) می‌باشد، اگرچه آمار دقیقی از میزان وقوع جرم‌های مختلف شهری در هر یک از محلات به علت امنیتی توصیف شدن اطلاعات در اختیار این محققین قرار نگرفت تا بتوان تحلیل بیشتری در این زمینه ارائه داد، ولی همین آمار کلی نیز نشان دهنده این است که رعایت استانداردهای کالبدی مناسب تأثیر به سزایی در کاهش وقوع جرم یا بعد عینی امنیت دارد. اما در مورد بعد ذهنی یا احساس امنیت مردم در این محله‌ها وضعیت چگونه است؟ به این مورد در قسمت بعد پرداخته می‌شود.

بررسی میزان احساس امنیت و روابط همسایگی در دو محله
برای سنجش میزان احساس امنیت ساکنین و همچنین میزان روابط همسایگی در محلات فوق اقدام به تکمیل پرسشنامه در این محلات شده و در هر یک از این محلات ۱۰۰ پرسشنامه به صورت تصادفی بین ساکنین توزیع شده است.
پرسشنامه مذکور حاوی ۱۱ سوال است که ۵ سوال آن به طور غیر مستقیم و با استفاده از سنجش معیارهای تأثیرگذار در احساس امنیت به ارزیابی امنیت در محله می‌پردازد. سوال ۶ به طور مستقیم در مورد امنیت در محله می‌پرسد و سوال ۷ از پاسخ دهنده می‌خواهد امنیت محله را با شهر مقایسه کند. در هریک از این سولات از پاسخ دهنده خواسته شده تا ارزیابی خود را با یکی از اعداد بین ۱ تا ۱۰ بر روی نمودار زیر سوال نشان دهد. به این ترتیب امکان کمی شدن جواب‌ها بین اعداد ۱ تا ۱۰حاصل می‌گردد. نتایج حاصل ازسوالات مربوط به امنیت با سوالات غیر مستقیم( بررسی احساس امنیت از طریق معیارهای تأثیرگذار بر آن) در نمودار الف تصویرشماره ۴ و نتایج حاصل از سوال مستقیم در نمودار ب از تصویرشماره ۴ مشاهده می‌گردد.
همانگونه که نمودارها نشان می‌دهند میزان احساس امنیت در محله مارالان (بافت قدیم) بیشتر می‌باشد. نکته قابل توجه اینکه هنگام جمع بندی سوالات غیر مستقیم دیده می‌شود که مردم نمره کمتری از ۱۰ امتیاز ممکن به امنیت در محله‌ خود داده‌اند، در حالی که در هنگام سوال مستقیم این نمره بیشتر است. این امر نیز گواهی بر انتزاعی بودن احساس امنیت در نزد مردم است.
سوالات ۸ تا ۱۱ پرسشنامه به بررسی روابط همسایگی شخص (خانواده) با همسایگان می‌پردازد. میزان اعتماد به همسایگان، میزان رفت و آمد با همسایگان، میزان آشنایی با همسایگان و میزان مشارکت در مراسم اعیاد و عزاداری برگزار شده در محله در اینجا به عنوان سوالات مربوط به روابط همسایگی آورده شده‌اند. نتایج این حاصل از این سولات در نمودار ج از تصویرشماره ۴ مشاهده می‌گردد. امتیازات در این نمودار نیز از ۱۰ می‌باشد. همانگونه که در نمودار ملاحظه می‌شود، روابط همسایگی در محله‌ بافت قدیم بهتر از محله بافت جدید است، صرف نظر از این موردکه در این بافت جدید سرپرست بسیاری از خانوارها همکار بوده و امکان داشت با انتخاب بافت جدیدی که این شرایط را نداشته باشد، میزان روابط همسایگی نیز پایین‌تر از این محاسبه گردد.
نمودار شماره 3
الف : میانگین احساس امنیت به دست آمده از معیارهای مورد پرسش قرار گرفته در پرسشنامه
نمودار شماره 4
ب : میزان امنیت به دست آمده از سوال شده مستقیم
 نمودار شماره 5
ج : میانگین روابط همسایگی در محلات
نمودار شماره۳-4-5: نتایج حاصل از پرسشنامه ها، منبع: نگارندگان
همانگونه که ملاحظه می‌شود روابط همسایگی و میزان احساس امنیت در بافت قدیم بیشتر از بافت جدید است، در حالی که بافت جدید از لحاظ کالبدی کمتر شرایط جرم خیزی را فراهم می‌کند و آمار واقعی جرم و جنایت نیز این مورد را تصدیق می‌کند. این امر نشان دهنده تأثیر بسیار مثبت و قوی روابط همسایگی مطلوب در ارتقای میزان احساس امنیت است.

نتیجه‌گیری
امنیت دارای ابعاد عینی و ذهنی است.ابعاد عینی براساس آمار وقوع جرم و جنایت قابل توصیف است، اما ابعاد ذهنی که از آن با تعبیر احساس امنیت یاد می‌شود تأثیر پذیری زیادی از عوامل روانشناختی دارد.
رعایت استانداردهای طراحی CPTED در محیط مسکونی باعث کاهش جرم خیزی و وقوع جرم در محله می‌گردد، ولی این مورد برای ارتقا سطح احساس امنیت ساکنین کافی نمی‌باشد و به نظر می‌رسد میزان اجتماع پذیر بودن فضا و میزان حس تعلق ساکنین به آن سایر عوامل محیطی و روانی هستند که تأثیر زیادی بر احساس امنیت دارند.
وجود روابط همسایگی بالا در محله‌ مسکونی، تأثیر زیادی در ارتقا احساس امنیت ساکنین آن دارد. این مورد را می‌توان در مقایسه بین یک محله‌ قدیمی و یک محله در بافت جدید شهر تبریز مشاهده نمود.در حالی که میزان انطباق محله‌ جدید با شاخص‌های CPTED بیشتر است و این امردر پایین بودن جرم در این محله نسبت به محله‌ قدیمی نیز مشهود است، اما احساس امنیت در محله‌ قدیمی بیشتر است. این امر را تنها از طریق بالا بودن روابط همسایگی در محله قدیمی می‌توان توجیه نمود.
به نظر می‌رسد طراحان و برنامه‌ریزان منظر باید علاوه بر اتخاذ رویکرد CPTED برای کاهش میزان جرم خیزی فضا و از آن طریق کاهش وقوع جرم در آن، به فکر ابداع و ایجاد خلاقیت‌هایی برای افزایش همبستگی اجتماعی ساکنین باشند تا ساکنین به احساس امنیت و آرامش بیشتری دست یابند.

مقاله از امیر رضا حرمتی


فهرست منابع
صالحی، اسماعیل،(۱۳۸۷)، ویژگی‌های فضای شهری امن،تهران مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی ومعماری.
امیر کافی، مهدی، (۱۳۸۶)، بررسی احساس امنیت و عوامل موثر بر آن،تهران نشریه تحقیقات علوم اجتماعی ایران شماره ۱۸٫
ماندل، رابرت، ۱۳۷۹ چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی؛ تهران  پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ دوم.
English references:
Un-habitat،۲۰۰۷، enhancing urban safety and security : global report on human settlement 2007، Nairobi، Kenya.
Kelly، Eric Damian ، Crabtree، Dain (2009)، Securing The Built Environment: An Analysis Crime Prevention Through Environmental Design، Ball State University، Muncie، Indiana.
P. COZENS، (۲۰۰۸)، CRIME PREVENTION THROUGH ENVIRONMENTAL DESIGN IN WESTERN AUSTRALIA: PLANNINGFOR SUSTAINABLE URBAN FUTURES، Department of Urban and Regional Planning، Curtin University of Technology، Western Australia.
Minnery، John، Lim، Bill،(۲۰۰۵)، Measuring Crime Prevention Through Environmental Design، Jurnal of Architectural And Plannig Research،vol. 330
Rothrock، Sara E، (۲۰۱۰) ، Antiterrorism design and public safety : reconciling CPTED with the post، Massachusetts Institute of Technology. Dept. of Urban Studies and Planning.
Lyon، David، (۲۰۰۷)، Surveillance، Security and Social Sorting Emerging Research Priorities، International Criminal Justice Review September vol. 17 no. 3 161-17.
Reynald، Danielle M. ، Elffers، Henk،(۲۰۰۹)، The Future of Newman’s Defensible Space Theory Linking Defensible Space and the Routine Activities of Place ، European Journal of Criminology January vol. 6 no. 125.
 انتهای پیام/