تقویت سازمان‌های مردم نهاد، راه میانبر توسعه

به گزارش نصر، آذربایجان شرقی با داشتن ۷۶۳ سازمان مردم نهاد، از نظر کمی، رشد بیش از ۱.۵ برابری را در دولت تدبیر و امید نسبت به کل دوره قبل از آن تجربه کرده است، اما مسوولان و نمایندگان این تشکل های برخاسته از دل مردم می گویند که کمک به شتاب هر چه بیشتر چرخ های توسعه نیازمند اعتماد بیشتر نهادهای تصمیم ساز به آنهاست. 
آنان با اشاره به تجربه زیسته جوامع مختلف در زمینه تشکیل و رونق سازمان های مردم نهاد و تجربه بیش از یکهزار ساله کشورمان در این زمینه در قالب هیات های مذهبی می گویند که سمن ها نه تنها باری بر دوش دولت ها نیستند، بلکه تقویت جایگاه آنها می تواند آرزوی کوچک سازی بدنه دولت و به تبع آن کاهش هزینه های مالی و نیروی انسانی مدیریت جامعه را برآورده کند. 
سازمان های مردم نهاد آذربایجان شرقی که با جمع آوری و توزیع کمک های ۵۱۰ میلیارد ریالی در ایام کرونایی، کارآمدی خود را در کمک به اداره جامعه به خوبی به نمایش گذاشتند، خواستار تثبیت سیاست های کلان در ارتباط با تشکیل و ادامه حیات شان و تصویب قانون مستقل سازمان های مردم نهاد در مجلس بعد از ۱۵ سال معطلی و بلاتکلیفی هستند. 
ایرنا مرکز تبریز همزمان با روز ملی تشکل ها و مشارکت های اجتماعی و با هدف بررسی فلسفه تاسیس، وضعیت کمی و کیفی و نقش سازمان های مردم نهاد در بحران کرونا، میزگردی را با حضور مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی، نماینده سازمان های مردم نهاد استان و مدیرعامل سازمان مردم نهاد «جمعیت بانوی آفتاب» تشکیل داد که ماحصل آن در زیر ارایه می شود: 

سازمان های مردم نهاد مکمل نهادهای رسمی در تحقق برنامه های توسعه هستند
مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی در این میزگرد با اشاره به فلسفه وجودی تشکل های مردمی و سمن ها گفت: سمن ها به صورت داوطلبانه و نیت خیرخواهانه برای سامان بخشی امور، همراهی در بخش ها و حوزه های مختلف برای ادای دین پای کار آمدند و در بخش های مختلف ورود کرده و مشارکت می کنند.  
علی بدر شکوهی اظهار کرد: سمن ها برای شناسایی اولویت ها بدون هیچ چشم داشتی پا به عرصه گذاشتند و در راستای همراهی و  همکاری با ادارات و بخش های مختلف، در بخش های اجتماعی، بهداشتی، زیست محیطی و فرهنگی آذربایجان شرقی فعالیت می کنند.  
وی افزود: سمن های آذربایجان شرقی برای تعالی سازمان های مردم نهاد تلاش می کنند و در این عرصه و سطح کشور حرف برای گفتن دارند و با مجموعه اقداماتی که انجام دادند در مقاطع مختلف توانستند در تبریز به عنوان شهر اولین ها عملکرد مثبتی داشته باشند.
وی ادامه داد: البته با نگرش مثبتی که در شکل گیری سمن ها در دولت وجود دارد بسترسازی مناسب انجام شده تا از ظرفیت بی بدیل جامعه و سمن ها استفاده شود تا جامعه به سمت توسعه رهنمون شود.  
وی یادآور شد: تشکل های مردم نهاد با نگرش غیر دولتی، غیرسیاسی و غیر انتفاعی با شخصیت حقوقی مستقل و اهداف اساسنامه ای که دارند، فعالیت می کنند و شکل می گیرند تا در زمینه های مختلفی که در جامعه احساس می کنند، با ارایه خدمت موثر فعالیت کنند.  
بدر شکوهی ادامه داد: در آستانه هزاره سوم بدون اتکا به ظرفیت های جامعه نمی توان به توسعه دست یافت؛ بدون اتکا به مشارکت های مردمی و ظرفیت آنان نمی توان به نتیجه ای رسید؛ بر این اساس باید زمینه و بستر آن باید مهیا شود که با نگاه مثبتی که دولت دارد به خوبی حمایت انجام شده و به تحقق جامعه مدنی کمک شده است.   
وی اضافه کرد: برخی از ظرفیت های جامعه در شهرستان ها مغفول واقع شده که با فعال کردن آنها توسط سمن ها موضوع توسعه به مفهوم عام کلمه محقق می شود و به سمت پیشرفت حرکت می کنیم.  
نماینده سازمان های مردم نهاد آذربایجان شرقی نیز در این میزگرد گفت: در طول تاریخ خانواده و سمن ها به عنوان بنیان های اجتماعی با شیوه های مختلف برای توسعه و ثبات نقش آفرین بودند.  
محمدحسین حسن زاده اظهار کرد: از دید تاریخی نقش بنیاد خانواده به عنوان کوچکترین ساختار اجتماعی تاثیرگذار بوده و اکنون نیز به عنوان سلول اجتماعی نقش خود را ایفا می کند.  
وی افزود: بعدها خانواده ها ضعیف شده اند و رهبران سیاسی و اجتماعی نقش آفرین شدند؛ در دهه های اخیر افراد دارای کاریزما کارآیی خود را از دست داده و  نقش سازمان های مردم نهاد بیشتر شده است.  
حسن زاده با اشاره به اینکه سازمان های مردم نهاد به عنوان موتور محرک اجتماعی و حتی سیاسی جوامع نقش آفرین هستند،  تاکید کرد: اگر جامعه ای  بخواهد حرکت کند و به سمت توسعه حرکت کند، نباید سازمان های مردم نهاد ضعیف یا کم داشته باشد چون در این صورت توسعه نمی یابد.  
وی ادامه داد: برای تحقق این موضوع ایجاد زیرساخت های اجتماعی لازم است؛ باید نگاه عمومی و اکثریتی مردم به توسعه تامین شود و اگر این زیرساخت ها نباشند، تشکل ها توان ایجاد شدن، تقویت و توسعه جامعه را نخواهند داشت.  
وی گفت: امروزه مسیر حرکت جوامع و کشورها را تشکل های مردمی مشخص می کنند؛ بر این اساس هیچ جامعه ای در غیبت سازمان های مردم نهاد پیشرفت نمی کند.  
مدیرعامل جمعیت بانوی آفتاب نیز در این میزگرد گفت: سمن ها چشم بیدار و هوشیار جامعه هستند، نیازسنجی ملت را برعهده داشته و نمایندگان مردم هستند.  
مجتهدی با اشاره به اینکه در هر اجتماعی فعالیت های خودجوش مردمی پدید می آید،  اظهار کرد: چون انسان طالب رشد و تکامل در کنار همدیگر است، در طول تاریخ نیازهای متفاوتی مطرح شده که از طریق گروه های مردمی طرح و رفع شده است.  
وی ادامه داد: این نوع فعالیت های مردمی چه در دوران جنگ، چه در حوادث طبیعی مثل زلزله، سیل و اکنون در دوره کرونا که علاوه بر نیازهای قبلی نیازهای جدیدی به وجود آمده است، خود را نشان می دهد.  
مجتهدی افزود: اکنون که ساختارهای اجتماعی نیازهای جدیدی را تعریف کرده است، گروه های مردمی مشکلات و معضلات خود را از طریق سمن ها مطرح و راهکار دریافت می کنند.  
وی افزود: سمن ها به اقتضای زمان و به خاطر فلسفه وجودیشان برای بهتر زیستن و توسعه پا پیش می گذارند و حرکت می کنند.  

رشد بیش از ۱۰۰ درصدی آمار سازمان های مردم نهاد در آذربایجان شرقی  
مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی همچنین در تبیین جایگاه کمی و کیفی سازمان های مردم نهاد استان، گفت: تا سال ۱۳۹۲ و قبل از آغاز دولت تدبیر و امید حدود ۳۰۰ سازمان مردم نهاد در استان فعالیت داشتند.  
بدرشکوهی اظهار کرد: بر اساس آخرین آمار هم اکنون  ۷۶۳ سازمان مردم نهاد در آذربایجان شرقی در بخش های مختلف فعالیت دارند که نسبت به سال ۱۳۹۲ ۱.۵۴ برابر افزایش یافته است که نشان از ظرفیت بدنه اجتماعی دارد که در تعالی جامعه می تواند موثر باشد. 
 وی افزود: آذربایجان شرقی در خصوص فعالیت و کمیت تشکل های مردمی همواره جزو سه استان برتر بوده، اما به لحاظ کیفی به خصوص در موضوع حقوق شهروندی و خانواده خلاء وجود دارد. 
مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی تاکید کرد: کیفی سازی فعالیت های سمن های آذربایجان شرقی دغدغه مسوولان و از اولویت های کاری ما است. 
نماینده سازمان های مردم نهاد آذربایجان شرقی نیز در این خصوص گفت: تعداد و کمیت سمن ها در تصمیم گیری ها اثرگذار است، اما کیفیت بیشتر تاثیرگذار است؛ گرچه به نظرم حتی در کشور به لحاظ کمیت سازمان های مردم نهاد تصمیم گیر و تاثیرگذار نیز با استانداردهای جهانی فاصله داریم.
حسن زاده اظهار کرد: ولی سمن های خیریه در آذربایجان شرقی فوق العاده نقش آفرین و موثر و در سطح منطقه و کشور الگو هستند. 
وی افزود: این تشکل ها قدمت بالایی دارند و خوشنام هستند و برای حضور در جامعه منبع مرجع به حساب می آیند و مردم نیز به آنها باور دارند، نقش تشکل های زیست محیطی به عنوان مدافعان طبیعت و محیط زیست نیز واقعا تاثیرگذار بوده و در موضوع دریاچه ارومیه موفق عمل کرده و دولت را تحت تاثیر قرار دادند. 
وی گفت: اما در برخی حوزه ها باید بیشتر ورود کنند و قدم پیش بگذارند؛ در حوزه زنان و خانواده این نیاز وجود دارد و به لحاظ کمیت و کیفیت پایین هستیم و نشان دهنده این است که زنان استان هنوز در موضوع مشارکت های مردمی باید بیشتر وارد شوند. 
حسن زاده ادامه داد: سازمان های مردم نهاد در زمینه حقوق شهروندی نیز باید مردم مطالبه گر شوند و هنوز برای ورود به میدان عمل احتیاط می کنند که بخشی از این مشکلات به برخی محدودیت های نوشته یا نانوشته جامعه بازمی گردد که باید به طور حتم در این موضوع گشایش ایجاد یا مسیر جدیدی برای آن مشخص شود. 
وی یادآوری کرد: جامعه ما به افرادی نیاز دارند که بتوانند حرف های خود را بزنند بدون اینکه مقابل کسی بایستند، بلکه باید نیازها با نیت رفع مشکلات در قالب های جدید بیان شوند. 
وی تاکید کرد: دانشگاه ها و مدارس نیز باید آموزش های لازم را نیز در این خصوص ارایه دهند تا سازگار با نیازها برای رفع مشکلات جامعه باشد. 
مدیرعامل جمعیت بانوی آفتاب نیز گفت: راه طولانی برای رسیدن به کمیت و کیفیت تشکل ها در مقایسه با کشورهای توسعه یافته و مترقی داریم، زیرا در برخی کشورهای اروپایی هر شهروند با ۹ تا یازده تشکل مردم نهاد مختلف فعالیت مستمر می کند و مقوله سازمان های مردم نهاد در ذهن مردم جا باز کرده است. 
مجتهدی اظهار کرد: اما در عرصه خیریه های به خاطر سابقه تاریخی حرف های زیادی برای گفتن در سطح بین الملل داریم.
وی افزود: در برخی از زمینه های فعالیت مثل زنان و خانواده، کودکان و آموزش های شهروندی نیز که نیاز به اقدامات داوطلبانه است، در استان ضعف داریم. 
مجتهدی ادامه داد: باید تشکل های سیاسی و احزاب را بیش از پیش قوت ببخشیم و نیازهای اجتماعی به شکل جمعی شناسایی و برطرف شود.
وی یادآوری کرد: به جز خیریه ها و تشکل های بیماران خاص موضوعات دیگری نیز داریم که باید توسط سازمان های مردم نها به جد به آنها پرداخته شود، البته فعالیت های دولتی در این زمینه انجام می شود اما کافی نیست.
وی اضافه کرد: بر این اساس تسهیل گری برای تشکیل سمن های جدید لازم است تا در مجموع خروجی ارزشمند برای تمام زمینه های فعالیت تشکل ها وجود داشته باشد. 
وی تاکید کرد: تجربه نشان داده معضلاتی که توسط خود مردم بیان ارایه راهکار  می شود، بهترین نتایج حاصل شده است و در موضوع سمن ها باید به موضوعاتی سوق پیدا کنیم که نیاز روز است. 

جمع آوری و توزیع ۵۱۰ میلیارد ریال کمک مردمی توسط سازمان های مردم نهاد در کرونا
مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی درباره نقش سازمان های مردم نهاد استان در روزهای کرونایی نیز گفت: برای اینکه در افکار عمومی جامعیت داشته باشیم باید پیشگامان فرهنگی و اجتماعی به صورت جدی وارد میدان شوند. 
بدرشکوهی ادامه داد: بازای هر پنج هزار نفر در آذربایجان شرقی یک سازمان مردم نهاد وجود دارد که در جامعه ما یک آمار مطلوب و ایده آل است، البته در صورتی که با متوسط جهانی مقایسه شود تفاوت زیادی به اندازه عمق تاریخ وجود دارد. 
وی افزود: برای توسعه و ترویج سازمان های مردم نهاد باید پیشقراولان فرهنگی ورود کنند تا نیازهای جامعه به عنوان مطالبه و گفتمان جدی مطرح شود.
وی با بیان اینکه ایجاد شفافیت در عملکردها در توسعه سمن ها موثر خواهد بود، ادامه داد: بدون شک نقش سازمان های مردم نهاد در تقویت نقاط قوت و ترمیم نواقصات نیز تاثیرگذار است. 
وی یادآوری کرد: در موضوع کرونا نیز ورود موفق سمن های آذربایجان شرقی زبان زد خاص و عام در کشور شد به طوری که از محل کمک های مردمی و خیریه ها ۵۱۰ میلیارد ریال در قالب بسته های معیشتی و بهداشتی توسط ۴۴۰ سمن جمع آوری و توزیع شد که ظرفیت بالای آذربایجان شرقی را نشان می دهد. 
وی ادامه داد: در مواجهه با موج دوم کرونا که در حال گذر از آن هستیم، سمن ها نشست های مشورتی برگزار کردند و در آستانه محرم و در جهت استفاده از ظرفیت های معنوی این ایام برخی اقلام بهداشتی و معیشتی را برای جامعه هدفی که از دوران کرونا دچار مشکل شدند، آماده سازی شد.
بدرشکوهی افزود: بر این اساس با سمت و سو دادن به ظرفیت ها  برای تامین نیازهای معیشتی جامعه هدف، سمن ها باید نقش بزرگی را ایفا کنند.  
نماینده سازمان های مردم نهاد آذربایجان شرقی نیز گفت: در هر جامعه ای ساختارهای قدرت مشخص است و سه قوا از یکدیگر جدا و مستقل هستند و قوه چهارم رسانه ها و سازمان های مردم نهاد هستند که نقش آفرینی می کنند. 
حسن زاده اظهار کرد: اگر رقابت بین دولت و سمن ها یا هر یک قوا  با سازمان های مردم نهاد ایجاد کنیم، چون جنس فعالیت و جنس وجودی آنها متفاوت است، خروجی خوبی نخواهیم داشت.
وی افزود: مردم در قالب خیریه ها، هیات ها یا گروه های مرجع دست در دست هم پا پیش گذاشتند و کارهای خوبی را انجام دادند که واقعا تاثیرگذار بوده است اما اگر اقدامات انجام شده بنام دولت، شبه دولتی و تلفیقی از آنها باشد به اعتماد عمومی لطمه می زند و منجر به عدم مشارکت مردم می شود. 
وی ادامه داد: سمن ها در آذربایجان شرقی در مدیریت کرونا کلیدی ترین نقش را داشتند و پشت جبهه مدافعان سلامت، مردم، تشکل ها و گروه های مرجع قرار دارند و مردم را دعوت به حفظ فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک  کردند. 
مدیرعامل جمعیت بانوی آفتاب نیز گفت: موفقیت تاریخی برای مقابله با کرونا توسط سازمان های مردم نهاد ثبت شد و در واقع نوعی مشارکت مشارکتی انجام شد که بسیار ارزشمند بود؛ هم افزایی خوبی انجام شد یعنی تشکل ها خودشان با یکدیگر همکاری کردند. 
مجتهدی با بیان اینکه فعال مدنی باید همیشه در میدان باشد و فعالیت کند، اظهار کرد: میزان مشارکت اقتصادی مردم و تشکل ها در این شرایط سخت اقتصادی نشان دهنده میزان اعتماد مردم به دولت و سمن ها به عنوان نمایندگان خودشان بود. 
وی افزود: جدا از پیچیدگی ها و نامه نگاری های دولتی، سمن ها آستین ها را بالا زدند و برای فرهنگ سازی، آموزش بهداشتی مردم یا تشویق به در خانه ماندن کارنامه درخشانی را از خود به یادگار گذاشتند و در فضای مجازی نیز فعال بودند. 

ضرورت همکاری و همراهی نهادهای دولتی با سمن ها در مقام تولی گری نه تصدی گری
مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان شرقی همچنین در خصوص مشکلات پیش روی سازمان های مردم نهاد، گفت: چالش به آن صورتی وجود ندارد، ضرورت شکل گیری و ترویج فعالیت سمن ها ایجاد فضای مبتنی بر همکاری و همراهی با آنها در ساختارهای رسمی است. 
بدرشکوهی اظهار کرد: تجربه ثابت کرده که امروزه دیگر تصدی گری باید به نهادهای مدنی محول شود و تدابیر لازم برای تسریع و تسهیل فعالیت سمن ها برای نقش آفرینی ها آنها باید اتخاذ شود. 
وی افزود: همکاری و همراهی دستگاه ها با سمن ها با دیدگاه تولی گری و نه تصدی گری مورد تاکید است و همکاری دستگاه های مسوول این حوزه مثل ثبت اسناد لازم است. 
وی تاکید کرد: باید در مجموع ساز و کار لازم برای فعالیت سازمان های مردم نهاد فراهم باشد. 
نماینده سازمان های مردم نهاد آذربایجان شرقی نیز گفت: سمن ها از وزارت کشور مجوز می گیرند، بر این اساس قانون مستقلی برای ثبت و نظارت بر سمن ها وجود ندارد؛ هر چند پیش نویس این قانون با مشارکت دولت و سازمان های مردم نهاد به مجلس ارایه شده، ولی به نتیجه نرسیده است. 
حسن زاده افزود: عدم وجود این قانون مشکل اساسی سازمان های مردم نهاد است و از طرفی نگرش غیرسیاسی، غیر دولتی و غیر انتفاعی بر تشکل ها حاکم است که محدود کننده نیست و باید تبیین شود و نباید به آنها نگرش صفر یا ۱۰۰ داشته باشیم.
وی ادامه داد: هیچ سیاست، راهبرد و مصلحتی بالاتر از مشارکت اجتماعی مردم نیست و نگرش متولیان به سازمان های مردم نهاد باید بر اساس واقعیت ها باشد.
وی همچنین گفت: کوچک سازی دولت زمانی موفق خواهد بود که بتوانیم مردم  را بیشتر پای کار بکشیم و سمن ها از بعد کمی و کیفی توسعه یابند و نگرش های اجتماعی نیز متفاوت تر شود و یک بام و دو هوا نداشته باشیم.
حسن زاده اضافه کرد: سازمان های مردم نهاد اگر می خواهند موفق شوند باید در کنار سیاست های نظام مبتنی بر کوچک سازی دولت حرکت کنند و این موضوع زمانی محقق می شود که سمن ها مشارکت کنند و توسعه یابند. 
وی تاکید کرد: سمن ها در راستای توسعه هستند و به عنوان رقیب نهادهای رسمی به حساب نمی آیند و در واقع هیچ خطری برای جامعه ندارند؛ بر این اساس باید جدی گرفته شوند تا گام های توسعه کشور سریع تر برداشته شود. 
مدیرعامل جمعیت بانوی آفتاب نیز گفت: قانون مستقل برای تشکیل سمن ها در یک دهه اخیر معطل مانده و همچنان تشکیل سمن ها با پیچیدگی همراه و انرژی بر است و برای حرکت های داوطلبانه نباید پیچیدگی وجود داشته باشد.  
مجتهدی افزود: بدنه بزرگ نهادهای دولتی نشان می دهد چقدر نگاه به سازمان های مردم نهاد درست نیست و برون سپاری نشده است. 
وی ادامه داد: در ساختارهای دولتی تکلیف سازمان های مردم نهاد همچنان نامشخص است و برون سپاری به انان شفاف و روشن نیست.
وی گفت: اکنون نیز به موضوع توان افزایی سازمان مردم نهاد بیشتر پرداخت می شود که طبیعتا یک نیاز ضروری است البته نه با نگاه دولتی باید حمایت شوند تا تشکل بر اساس اهداف و برنامه هایشان حرکت کنند در غیر این صورت این توان افزایی در قالب مشخص دولتی اتفاق بیفتد در واقع یک بدنه شبه دولتی ایجاد می شود. 
وی تاکید کرد: ارزش سمن ها به تنوع سلیقه ها و ابتکارات از هر تخصص و صنفی است؛ هر سمن برای یک هدف مشخص، ایده و راهکار جدیدی متولد می شود اگر نیازی به توان افزایی وجود دارد، بر اساس توان و ظرفیت تشکل ها اتفاق باید بیفتند. 
وی اضافه کرد: پس چه بهتر به جای پیچیدن نسخه همگانی برای تشکل ها، آنها حمایت شوند و انتقال تجربه صورت گیرد و به نوعی اجازه داده شود تا آزمون و خطا در بدنه تشکل های مردمی انجام شود؛ تجربیات سمن ها در جامعه با ایجاد زیرساخت های لازم استفاده شود تا پله های ترقی و توسعه طی شود. 
وی همچنین ادامه داد: فعالیت های سمن ها در دنیا بسیار تخصصی شده و فعالیت کلی در یک موضوع ندارند، مثلا تشکل های زیست محیطی برای احیای جنگل، تالاب، دریاچه به شکل تخصصی کار می کنند و خروجی تخصصی دارند اما در ایران همچنان با عناوین کلی فعالیت می شود که باید این نگرش اصلاح شود.  
وی گفت: سمن ها راه میان بر برای توسعه همه جانبه کشور است بر این اساس باید تفکر و توان مردمی را بیشتر پای کار بیاوریم و به سازمان مردم نهاد بیشتر اعتماد کنیم.
وی تاکید کرد: بانوان نیز باید سهم خود را در عرصه های مدنی افزایش دهند، چون در عرصه هایی که به میدان آمده اند دستاوردهای جدیدی ایجاد شده است. 
وی همچنین یادآور شد: نگرش به سازمان مردم نهاد در بدنه دولت باید سیاست تثبیت شده ای باشد و با دولت ها تغییر نیابد و نگرش ها سلیقه ای و پرنوسان نباشد. 

لایحه مربوط به سمن ها بیش از ۱۰سال در مجلس معطل مانده است
مدیر کل اموراجتماعی استانداری آذربایجان شرقی نیز گفت: لایحه ارسالی مربوط به سمن ها بیش از ۱۰ سال است در مجلس معطل مانده است در صورتی که جزو مطالبات به حق سمن ها است. 
بدرشکوهی ادامه داد: این لایحه بارها در کمیسیون مربوطه بررسی و برگشت داده شده و بلانتیجه مانده است؛ درخواست داریم نمایندگان جدید مجلس شورای اسلامی به این موضوع نیز توجه لازم را داشته باشند چون سمن ها با مصوبه هیات دولت اداره می شوند که نقص بزرگی است.  
وی اظهار کرد: همچنین فعالیت های ارزنده سازمان های مردم نهاد در افکار عمومی طرح نمی شود که این کار باید به واسطه رسانه ها این اقدام انجام شود و به خوبی منعکس شود. 
بدرشکوهی ادامه داد: موضوع شبکه سازی در میان سمن ها جایش خالی است و فعالیت عمومی و غیرتخصصی سمن ها از مشکلات و آسیب های این حوزه است که با شبکه سازی برطرف می شود. 
وی یادآور شد: موضوع آموزش و کارگاه های آموزشی برای سمن ها نیز بعد از دوران کرونا باید با جدیت دنبال شود.  

هماهنگی و تنظیم: پیمان پاکزاد
انتهای پیام/