خانه‌ خاندان فتح‌ الله اف در خطر نابودی با سرنوشتی مبهم 

به گزارش نصر، «علیرضا گل‌طبقی»، علاقه‌مند و پیگیر میراث فرهنگی تبریز، در گفت‌وگو با نصر از سرگذشت «خانه خاندان فتح‌الله‌اف» گفت. روایت او از خانه‌ای است با حیاطی منحصر به‌فرد، دالانی سه‌متری و شاه‌نشین سه‌طبقه که روزگاری محل زندگی بزرگان و نظامیان ادوار بوده و سپس به وارثان بی‌علاقه سپرده شده است.
امروز این بنای ارزشمند با خطر تخریب و فراموشی دست‌وپنجه نرم می‌کند و با نیرو و اشتیاق تاریخ شناسان و میراث دوستان این دیار است که ستون های لرزانش را سرپا نگه داشته و منتظر درایت است. 

ریشه‌های تاریخی خاندان فتح‌الله‌اف
گل طبقی در ابتدا، این خاندان را معرفی و تصریح کرد: خاندان فتح‌الله‌اف از بزرگ‌ترین تاجران ایران و روسیه بودند. پسوند «اف» در نامشان، یادگار همان روابط تجاری با روسیه است. بعد از انقلاب، این خانواده نامشان را به «فتح‌الله‌زاده» تغییر دادند. حاج کاظم فتح‌الله‌زاده که مسجد کوچه صدر نیز متعلق به اوست، دو پسر به نام‌های اکبر و ستار داشت.
وی ادامه داد: اکبر مالک خانه‌ای بود که بعدها به آقای مختارنیا و سپس به خانوادهٔ لاله‌ای رسید. همان خانهٔ مشهور لاله‌ای که امروز در اختیار میراث فرهنگی است. در سوی دیگر، خانهٔ ستار فتح‌الله‌اف قرار داشت؛ خانه‌ای با عرصه ۷۳۰ مترمربع و زیربنای حدود ۱۱۰۰ مترمربع، چهارطرف حیاط ساخته شده و شاه‌نشینی سه‌طبقه دارد.
گل طبقی روایت تغییر مالکان و روزگار پر فراز و نشیب این خانه را تشریح کرد: این خانه در دورهٔ پهلوی به سرهنگ پریوری (رئیس شهربانی) و سپس به سرهنگ وکیلی (رئیس ساواک آذربایجان) واگذار شد. بعد از انقلاب، ملک به یکی از خان‌های ملاک اردبیل، «بهروز وکیلی» رسید سرانجام خانه را به فرزندان و وراثش سپرد. تا همین چند سال پیش، فیروز وکیلی، پسر او تا همین سال های اخیر به همراه مادر و خواهرش در این خانه زندگی می‌کرد اما با فوت او در دوران کرونا، ملک به دست خواهر و برادرانش  که اکنون در تهران زندگی می کنند، افتاد.
وی از خطر تخریب این خانه که همین چند سال پیش با حضور ساکنانش، نفس می کشید، گفت: متاسفانه یکی از ورثه قصد داشت پای دیوار خانه آب بدهد تا نشست کند و خانه فرو بریزد. ساختار این خانه‌ بسیار خاص و به‌هم پیوسته است. چنان معماری خاصی دارد که در هیچ یک از خانه های تاریخی تبریز ندیده ام. این جا خانه ها به هم راه دارند لذا چنین کاری می‌توانست به تخریب کامل منجر شود. من به هر طریقی مانع شدم ولی متأسفانه امروز نشانه‌های تخریب عمدی و بی‌توجهی به این خانه کاملاً مشهود است.
 

گل طبقی افزود:  آقای هوشیار، شهردار تبریز  و آقای منیری‌فر، شهردار منطقه ۸ از این خانه بازدید کرده‌اند و میراث فرهنگی نیز در جریان است اما گویا توان خرید یا تملک از وراث را ندارند. این خانه گنجینه‌ای است که آبروی تبریز است. اگر حفظ نشود، مثل خانه‌های تاریخی دیگر قربانی غفلت خواهد شد. همان‌گونه که خانهٔ بابازاده کنار همین ملک تخریب شده است و آوار آن، هنوز پا برجاست.

تبریز می تواند حرف اول معماری ایران را بزند
علیرضا گل‌طبقی تنها به این خانه بسنده نکرده و فهرستی از بناهای در معرض خطر تبریز را ارائه کرد و گفت: حمام دوقلعه، حمام درب استانبول، یخچال میرزا مهدی و خانه‌ ای قاجاری در خیابان هفده شهریور، هرکدام یادگاری از گذشتهٔ پرافتخار تبریز اند اما اکنون بی‌پناه در برابر زمان و بی‌توجهی مسئولین، هر لحظه در خطر تخریب ابدی اند. 
وی افزود: به جرأت می‌گویم آثار تاریخی تبریز در ایران بی‌نظیرند. من به خاطر علاقه شخصی به میراث فرهنگی و تاریخ کشورم، به همه شهرهای ایران سفر کرده ام و آثار تاریخی آنها را بررسی کرده ام ولی در این میان میراث تاریخی تبریز را بسیار ناب یافتم. مسجد صاحب‌الامر ما الگوی مسجدهای اصفهان است. حسن پادشاه ما الگوی نقش جهان و عالی‌قاپو بوده. اگر خانه‌ها و آثار قاجاری باقی‌مانده را نجات دهیم، تبریز حرف اول معماری ایران را خواهد زد.

پایان باز؛ میراثی برای نسل‌های آینده
گل‌طبقی اذعان داشت: معتقدم بی‌توجهی به میراث، در واقع بی‌توجهی به هویت و ریشه‌های فرهنگی است. در این میان من مالکان این میراث را بی‌تقصیر می دانم. آن‌ها در زمانی پول داده‌ و این اماکن را خریده اند و حالا می‌خواهند از میراثی که برایشان مانده، به سود برسند. اما از طرفی این سود کوتاه‌مدت، هویت شهر را نابود می‌کند. باید نهادی مسئول خرید، مرمت و بهره‌برداری فرهنگی از این خانه‌ها باشد.
ما وظیفه داریم این تاریخ را برای نسل آینده حفظ کنیم.
گفتنی است، خانه‌های خاندان فتح‌الله‌اف، به‌ویژه ملک کوچه صدر، تنها یک بنا نیستند؛ بخشی از حافظهٔ تاریخی تبریز‌اند. شهری که روزگاری مرکز تجارت، فرهنگ و معماری ایران بود، امروز نیازمند تصمیمی جدی برای پاسداری از میراث خود است.
 

این گزارش می افزاید، «علیرضا گل‌طبقی»، متولد تبریز و فارغ‌التحصیل رشته کشاورزی با کارشناسی ارشد صنایع غذایی است؛ اما عشق او به تاریخ و معماری تبریز، مسیر زندگی‌اش را به سمت میراث فرهنگی کشانده است. وی می‌گوید این علاقه را از نیاکانش به ارث برده؛ چراکه جد او، حاج محمدحسین رودآهو، از معماران نامدار تبریز و سازندهٔ ستون‌های مسجد «راسته کوچه» با ۲۶۳ ستون بوده است.
گل‌طبقی سال‌هاست بدون تکیه به هیچ نهاد رسمی، با هزینه و تلاش شخصی، پیگیر حفاظت از خانه‌ها و بناهای تاریخی تبریز است و می‌گوید: شاید در ذات من بوده. همهٔ شهرها را گشته‌ام اما به جرأت می‌گویم آثار تاریخی تبریز در ایران یگانه‌اند.
انتهای پیام/