حیوانات، قربانیان خاموش خرافه پرستی

به گزارش نصر، این میل سیری‌ناپذیر بشر به تصرف، در طول تاریخ شکل‌های گوناگونی به خود گرفته است. از بهره‌کشی بی‌رویه از طبیعت تا آمیختن خرافه و جادو با زندگی روزمره. در بسیاری جوامع، حیوانات بی‌دفاع قربانی باورهایی شده‌اند که هیچ نسبتی با نیاز بقا ندارند؛ از بریدن اندام‌های مختلف حیوانات با هدف طلسم گرفته تا کشتن حیوان برای دفع نحسی؛ نمونه‌هایی که هنوز هم در گوشه و کنار جامعه دیده می‌شود.
لیلا، در یکی از روزهایی که در محل کار خود مشغول فعالیت‌های روزمره خود بود، با خبر عجیبی روبه‌رو می‌شود: گربه‌ای زخمی و رنجور در کوچه نیازمند کمک است. او که تجربه مراقبت از حیوانات آسیب‌دیده را دارد، خود را به محل می‌رساند و با صحنه‌ای تکان‌دهنده مواجه می‌شود؛ بچه‌گربه‌ای چند هفته‌ای، غرق در خون و بی‌حال، با دمی بریده. لیلا این حیوان را نزد دامپزشک می‌برد و در جریان درمان درمی‌یابد که این زخم حاصل تصادف یا حمله حیوانات دیگر نیست؛ دامپزشک تأکید می‌کند این قبیل جراحت‌ها اغلب کار افرادی است که برای طلسم و جادو، حیوانات را قربانی می‌کنند.
به همین بهانه سراغ یک دامپزشک رفتم و از تجربه‌های مشابه وی در این زمینه جویا شدم و دکتر ائلیار عظیمی، دامپزشک و جراح، درباره شیوع نگران‌کننده خشونت علیه حیوانات با اهداف خرافی و آسیب‌زننده در جامعه چنین گفت: «متأسفانه این روزها در کوچه و خیابان‌های شهر شاهد گربه‌هایی هستیم که دم و پنجه‌های دست‌شان بریده شده و جان این حیوانات را به خطر انداخته‌اند. برخی این شانس را دارند که مانند مورد اخیر توسط افراد خیرخواه شناسایی شده و مورد مداوا و مراقبت قرار گیرند، اما عموماً جان خود را از دست می‌دهند.»
واضح و مبرهن است بخش بزرگی از این خشونت‌ها تنها به بی‌رحمی فردی خلاصه نمی‌شود. پشت بسیاری از آن‌ها، باورهای خرافی و ماورایی قرار دارد. رمال‌ها و دعانویس‌ها تنها به بریدن پنجه دست و دم گربه‌ها بسنده نمی‌کنند. در خرافات رایج، از خروس سیاه، روباه، گرگ، سگ و جغد گرفته تا مار، عقرب و حتی کفتار، قربانی خرافه می‌شوند و هیچ یک در امان نیستند. یکی از مشهورترین نمونه‌ها «ناموس کفتار» است که سال‌هاست به‌عنوان ابزار جادو در باور عامیانه شناخته می‌شود و همین امر سبب شکار بی‌رحمانه این حیوان کمیاب و ارزشمند شده است.
البته باید توجه داشت این رفتارهای خرافی و آسیب‌زا محدود به ایران نیست. نمونه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که بازار اعضای حیوانی برای آیین‌ها و طلسم همچنان فعال است، از جمجمه و بال تا دُم و دندان، در آمریکای لاتین، آفریقا، جنوب و جنوب‌شرقی آسیا و نقاط دیگری از دنیا گزارش شده و گاهی با قاچاق حیات‌وحش هم درهم می‌آمیزد.
این در حالی است که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته قوانین نسبتاً سختی برای مقابله با حیوان‌آزاری وضع کرده‌اند. به طور مثال، ایالات متحده در سال ۲۰۱۹ قانون «PACT» را تصویب کرد که گونه‌هایی از آزار شدید حیوانات را جرم فدرال می‌داند و در انگلیس مجازات‌های سنگین (تا ۵ سال حبس) برای شدیدترین جرایم حیوان‌آزاری تصویب شده است. این قوانین پتانسیل بازدارندگی دارند، اما بسته به اجرا متفاوت عمل می‌کنند.
اما قوانین ایران در برابر چنین رفتارهایی بسیار محدود و فاقد بازدارندگی کافی هستند. حیوان‌آزاری به‌طور جامع در قانون جرم‌انگاری نشده و بیشتر در سطح توصیه‌های عمومی باقی مانده است. در مورد حیوان‌آزاری با انگیزه خرافی، فعلاً خلأ قانونی وجود دارد. تنها اگر حیوان صاحب داشته باشد، مرتکب، طبق ماده ۶۷۹ قانون مجازات اسلامی به مجازات حبس و جزای نقدی محکوم می‌شود، اما برای حیوانات بی‌صاحب، قانون مشخصی وجود ندارد و همین خلأ باعث تکرار چنین رفتارهای زننده ای شده است.
از سوی دیگر، دعانویسی و آیین‌هایی که به آزار حیوانات گره خورده‌اند نیز جرم محسوب نمی‌شوند. همین خلا قانونی و فقدان عناوین مستقل برای جرم «رمالی» یا «طلسم» و «حیوان‌آزاری» در قانون مجازات اسلامی، سبب می‌شود بازدارندگی کافی صورت نگرفته و ترسی از پیگرد وجود نداشته باشد. نتیجه، بازتولید خشونتی است که هم حیوانات را نابود می‌کند و هم ریشه‌های خرافه را در جامعه محکم‌تر.
صرفاً در صورتی که عملی مصداق کلاهبرداری (ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری)، تحصیل مال از طریق نامشروع (ماده ۲ همان قانون)، اذیت و آزار یا ورود ضرر به دیگران ، از باب اضرار به غیر (ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی) یا حتی قابلیت تعزیر در مواد متفرقه قانون مجازات و یا سوءاستفاده از باورهای دینی یا «توهینبه مقدسات» باشد، دادگاه‌ها ممکن است از مواد مربوط به «جرایم علیه عفت عمومی یا مقدسات» استفاده کنند.
در مورد حیوان آزاری نیز طبق ماده 679 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، هر کس حیوان حلال‌گوشت متعلق به دیگری را بکشد یا ناقص کند، به حبس و جزای نقدی محکوم می‌شود. بنابراین در خصوص حیوانات بدون صاحب خلأ قانونی وجود دارد و در همین راستا فعالان حقوق حیوانات دنبال تصویب لایحه حمایت از حیوانات هستند.
حیوان‌آزاری صرفاً یک رفتار ناراحت‌کننده یا تأسف‌بار نیست، بلکه شکلی علنی از خشونت است که هم می‌تواند ریشه در اختلالات و مشکلات روانی داشته باشد و هم خود زمینه‌ساز بروز خشونت‌های گسترده‌تر در سطح جامعه شود. از سوی دیگر، پرداختن به رمالی و باور به خرافاتی که با آزار حیوانات گره خورده‌اند، نه تنها به رواج خشونت دامن می‌زند، بلکه بنیان عقلانیت اجتماعی را هم تضعیف می‌کند. بنابراین، ضروری است که قانون‌گذار با نگاه پیشگیرانه و بازدارنده وارد عمل شود تا با جرم‌انگاری این رفتارها و مقابله با رمالی، زمینه‌ شکل‌گیری جامعه‌ای سالم‌تر و ایمن‌تر فراهم گردد. اما باید توجه داشت در مناطقی که باورهای خرافی ریشه‌دارتر است، صرف وجود قانون کافی نیست و لازم است کار فرهنگی، آموزشی و مسیر‌های قابل‌اعتمادِ گزارش (خط اضطراری، پناهگاه‌ها، آموزش ضابطان) هم اجرا شود.
 
سئویل محدث
انتهای پیام/