هنر عاشیقی باید به شکل آکادمیک مورد توجه قرار بگیرد

به گزارش نصر، اجرای زنده پرتره زنده یاد «عاشیق رسول قربانی» به دست بانوی هنرمند «ریحانه علیزاده» با تکنیک پاستل گچی در موزه صدا تبریز، بهانه ای شد برای گفتگو در خصوص هنر  عاشیقی که ریشه در هنر موسیقی و ادبیات آذربایجان دارد. در این خصوص با «محمد عبادی» رئیس انجمن فرهنگی هنری عاشیقلار استان گفتگو کردیم.
محمد عبادی «آلیشیق» متولد سال ۱۳۵۸ که در زمینه ادبیات عاشیقی، مدرک دکتری خود را از دانشگاه ملی کشور آذربایجان کسب کرده و نزدیک ۷۰ جلد کتاب در زمینه فولکلور و ادبیات عاشیقی و آذربایجان تالیف کرده است که در کنار سایر فعالیت های فرهنگی وی در این زمینه، عشق او به ساحت تاریخی ادبیات عاشیق و علم وی به این حوزه را می رسانند. 

در خصوص ریشه تاریخی موسیقی عاشیقی برایمان بگویید که به کدام دوران بر می گردد؟
این موسیقی به همراه ادبیات آن به صورت «عاشیق صنعتی» خوانده می شود؛ در اینجا صنعت نه به معنی فن بلکه به معنی فنون هنری یک حرفه است که بنا به گفته بسیاری از متخصصین، صنعت عاشیقی، یا همان هنر عاشیقی اولین هنر موسیقی در دنیا شناخته می شود و بنا به باورها و افسانه‌هایی به دوران آدم و حوا بر می گردد. همچنین با توجه به مدارک تاریخی حاضر، مجسمه هایی از تمدن های قدیمی سومر در منطقه بین النهرین و همچنین در منطقه ایلام کشف شده اند که در اندازه کف دست هستند و اشخاصی ساز در سینه می زنند. این مجسمه ها در موزه های اقسا نقاط دنیا نگهداری می شوند که مشخصاً نواختن عاشیق را نشان می دهند چون به حالت ایستاده و روی سینه ساز می زنند که فقط قوپوز به این حالت نواخته می شود. 
 

قدیمی ترین ساز ها به چه تاریخی مربوط می شوند؟ 
قدیمی ترین ساز ها پنج هزار سال قدمت دارند ولی بنا به تحقیقات، ساخت این سازها به دو هزار سال تکاملی بر می گردد که در کل قدمت این صنعت و ساز را به هفت هزار سال پیش می رساند. هنر عاشیقی در ۱۱ کشور دیگر مثل ازبکستان ، ترکیه، ترکمنستان و ... به عنوان موسیقی ملی و بومی در دانشگاه ها تدریس می شود و بسیار ارزشمند است. 

سیر تاریخی این هنر به چه صورت است و امروز به کجا رسیده؟
از نظر تاریخی این هنر به سه قسمت شمنیسم، اوزانلیق و عاشیقلیق تقسیم شده است که تبریز مهد هنر عاشیقی است. در مرحله سوم اوزان ها تبدیل به عاشیق می شوند و در تکیه ها و جمع خانه ها فعالیت می کنند که به  ۵۵۰ تا۷۵۰ سال پیش بر می گردد.
در اینجا عرفان ترکی و عرفان اسلامی ترکیب می شوند و عاشیق ها، عاشق فنای فی الله معرفی می شوند که عینا همین ها در  عرفان مصداق میابند. به نظر من عاشق بودن را می توان درون مایه این هنر و صنعت خواند. «عاشقِ حقیقت شدن» در داستان های عاشیق ها مطرح است و عاشیق ها همواره در داستان ها معشوقه ای دارند که این ها، حرف ع را در این کلمه توجیه می کند. به عنوان نمونه های تاریخی عاشیق ها، «عاشیق قربانی» ۵۵۰ سال گذشته در دوران تاج گذاری شاه اسماعیل صفوی حضور داشته و با زبان امروزی به عنوان وزیر فرهنگ در کنار شاه اسماعیل بوده. «عاشیق عباس توفارقانلی» یکی از سرشناسترین عاشیق های تمام زمانهاست که در توفارقان(آذرشهر) مشاعره هایی با شاعر دربار شاه عباس صفوی داشته که داستان های شنیدنی دارد. 
 

«عاشیق غریب» که امروز در خصوص زندگی او فیلم های سینمایی ساخته و در وصفش اپرا نوشته شده است. 
این ها نشان می دهند که اینجا مرکز عاشیق ها و اوزان ها بوده است. در تاریخ معاصر هم «عاشیق رسول قربانی» را داریم که «سازیم وار منیم» مجموعه آثار اوست که در دنیا نامدار است. از ویژگی های خاص این هنرمند، این بود که حداقل از ۱۷ هنر عاشیقی، ۱۱ هنر عاشیقی را دارا بود.

از هنر های ۱۷ گانه عاشیق بودن برایمان بگویید؟
۶ هنر من جمله رقص از هنر عاشیقی مستقل شده اند. 
یا اُتاجی یا طب سنتی، هنری بود که در پی گشت و گذار ها عاشیقها به آن دست یافته بودند. سومی عاشیق روح خبیث طبیعت را دفع می کرد و...
۶ هنر از این هنر ۱۷ گانه مستقل شده است ولی امروز در تعریف عاشیق، ۱۱ هنر مطرح است و موسیقی فقط ۲۵ درصد هنر  عاشیقی را تشکیل می دهد. از جمله شاعر بودن، داستان گویی و داستان سرایی، هنر قرائت و دکلمه خوانی، مجری گری و اداره مجلس. پنج هنر در ادبیات و سه هنر دیگر در نمایش در این حرفه می گنجد. همچنین سه هنر در موسیقی از جمله خوانندگی، نوازندگی و آهنگسازی. امروز در زمینه آهنگ سازی،  ۱۲۰۰ قطعه بی تکرار عاشیق هاواسی، در دنیا شناخته شده اند که عاشیق ها خلق کرده اند.
می‌توان گفت همه این ها در عاشیق  رسول قربانی وجود داشت و او در ۸۰ سال زندگی اش، همچنان قدرت صدایش حفظ شد و این هنر را عاشقانه پیش برد. 

دیدگاه ها به این هنر در فرهنگ ما چگونه است؟ 
در دوران پهلوی کسی که به هنر اصیل پرداخت می کرد، مورد تحقیر قرار می گرفت و نوعی دهاتی تلقی می‌شد.
می توان گفت در ۳۰ سال گذشته، افکار جامعه تغییر کرده است و ارزش هنری این حرفه را دریافتند. فرهنگیان در این راستا، در بیان ارزش هنر اصیل آذربایجانی موفق بوده اند و این ساز را عمیقا مال خود می شمارند. این ساز ملی برای آذربایجان و مهد آن تبریز و قاراداغ است. ادبیات قدرتمند و عمیقی دارد که داستان های مختلفی در دل خود دارد. 

چگونه می توان جوانان را به ساز های بومی علاقه مند ساخت؟ 
باید بستری فراهم شود که جوانان، هرچه بیشتر به سمت این ساز بیایند. بستری که تلویزیون و رسانه ها در دنیا برای سازهای دیگر اختصاص داده اند، خیلی قدرتمند جلو می روند در حالی که در رسانه ملی ما به این موضوع پرداخت نمی شود. نهایتا چند دقیقه ای ساز در تلویزیون نواخته می شود که فرهنگ سازی چنان که باید رقم نمی خورد. باید فضا و برنامه ای باشد که به صورت علمی و تاریخی به این هنر پرداخته شود.
معتقدم هنری که علمی به آن پرداخت نشود، به سمت فنا کشیده می شود و جای آن موزه است. وقتی ما ادعای خاستگاه این هنر را داریم در دنیا، باید به شکل آکادمیک به این هنر بپردازیم. چنانکه در دنیا چنین است. من ده سال پیش این مهم را مطرح کردم ولی این اتفاق نیفتاد. 

در آسیب شناسی این هنر چه مسائلی مطرح است؟ 
علاوه بر کمبود فضای رسانه ای و نبودن فضای آکادمیک، هنرمندان این هنر هم اکثراً راکد مانده اند و به روز نشده اند. در نتیجه نمی توانند هنر خود را به دنیا ارائه دهند و وقتی امروزه، هنرمندان همه حوزه ها فضای این را دارند که با دنیا ارتباط بگیرند، این قصور در بسیاری هنرمندان ما که از نظر هنری، خیلی حرفه ای هستند، متاسفانه آسیب زا است. عاشیق در گذشته ها چنان تاثیر گذار بوده که تولد یک کودک را جشن می گرفته، ازدواجش را متبرک می کرده. عاشیق در جنگ ها، در دعای باران و شفای بیمار می خوانده و می سروده اما امروز گاهی در مراسم های دولتی و جشن های عروسی می خوانند که باید فراتر رود.

از برنامه های آتی و فعالیت های انجمن عاشیقلار برایمان بگویید؟ 
امسال در چالشیم که چهارمین جشنواره ملی عاشیق ها را به راه بیندازیم و بزرگداشت هایی برگزار کنیم چنان که سال گذشته، ۴۳۲ نفر عاشیق که اکثرا تبریزی بودند، در سالن خاوران به روی صحنه آوردیم. ما از سال ۹۴  دوره هایی با عناوین مختلف با همکاری حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار کردیم که در دوران کرونا از آنها فاصله گرفتیم. قرار است اواسط مرداد ماه دوباره این دوره ها را با عنوان « عاشیق ادبیاتی» برگزار کنیم. 
«نشست های عاشیق ادبیاتی» به چه صورت خواهند بود و به چه موضوعاتی در این نشست ها پرداخت خواهد شد؟
 

از آنجایی که ادبیات مکتوب آذربایجان به  ۸۰۰ سال پیش بر می گردد و اولین شاعر «حسن اوغلو  یا پور حسن» است که اثارش به دست رسیده ولی ادبیات عاشیق به صدر اسلام و پیشتر بر می گردد، می خواهیم این مهم را فرهنگ سازی کنیم که ادبیات عاشیقی مطلقا  همان ادبیات اصیل آذربایجانی است و در این کلاس ها، به تاریخ هنر عاشیق، موضوع داستان های این ادبیات و معرفی شاعران عاشیق ها در طول تاریخ می پردازیم.
این نشست ها به صورت رایگان از اواسط مرداد ماه آغاز خواهند شد. محل برگزاری نشست ها هم در سینما قدس، سالن شهریار حوزه هنری خواهد بود و نظر بر این است که جذب علاقه مندان محدود باشد تا کیفیت کلاس کم نشود. همچنین برای جذابیت جلسات، اجرای زنده عاشیق خواهیم داشت که بعد از محرم و صفر در جلسات شور و نشاطی هم بیافرینیم.
گفتنی است برای اطلاع از شرایط ثبت نام و شرکت در نشست های «عاشیق ادبیاتی» علاقه مندان می توانند با شماره ۰۹۰۳۶۱۲۹۴۲۱ ارتباط پیامکی برقرار کنند. 
انتهای پیام/