تاریخچه حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع)

به گزارش نصر، فردا نهم محرم و تاسوعای حسینی است. با زمزمه نام حضرت ابوالفضل العباس (ع)، فداکاری، ایثار، فضیلت، رشادت، زهد و تقوای الهی، فتوّت و جوانمردی در ذهن‌ها متبلور می‌شود. همو که همگان او را با شجاعت و دلیری می‌شناسند و در زیارت ناحیه مقدسه نیز به صورت اختصاصی بیانات بلندی در مورد ایشان وجود دارد و این به سبب غرق بودن ایشان در معرفت به ولایت است.
حرم مطهر حضرت ابوالفضل العباس (ع) در طول تاریخ دستخوش تغییرات و اتفاقات فراوانی شده است. حرم حضرت ابوالفضل (ع) در فاصله بسیار کمی از حرم امام حسین (ع)، در شمال شرقی آن واقع شده و فاصله‌ای که بین حرم این دو بزرگوار وجود دارد را بین‌الحرمین می‌نامند. این حرم بیش از ۱۰ هزار متر مربع مساحت داشته و در ساختمان آن بخش‌هایی مانند ضریح، رواق، گلدسته، ایوان، صحن، گنبد که با سبک و سیاق معماری اسلامی ساخته شده‌اند دیده می‌شود. اطلاعات تاریخی در مورد این بنا خیلی کم است و برخی اعتقاد دارند که تاریخ حرم امام حسین و حرم حضرت ابوالفضل از یکدیگر جدا نبوده و هر اتفاق و یا مرمت و نوسازی که برای حرم امام حسین به وقوع می‌پیوسته همان اتفاق نیز برای حرم حضرت ابوالفضل می‌افتاده است.
مختار ثقفی در دوران قدرت و حکومتش اولین عمارت را بنا گشت و بعد از این عمارت و به‌طور کلی تمام شهر کربلا کم‌کم‌رو به آبادانی نهاد، ولی هارون‌الرشید در سال ۱۷۰ قمری دستور خراب کردن آن را داد. عمارت دوم در عصر مأمون از نو ساخته شد. در سال ۲۳۲ قمری متوکل عباسی بر مسند خلافت نشست و دستور تخریب کامل حرم امام حسین بن علی (ع) و حرم حضرت عباس بن علی (ع) و تمامی شهر کربلا را داد و پس از تخریب، تمامی منطقه را شخم زدند و به آن آب بستند. المنتصر، خلیفه عباسی، بر خلاف سیاست پدر خود متوکل با شیعیان روش دوستانه و صمیمانه‌ای داشت. وی اموال زیادی بین علویون تقسیم کرد و حکم به تعمیر بنای شهر کربلا و حرم حضرت عباس بن علی داد. در نتیجه، کربلا در عصر او رونق یافت و زائرین این حرم‌ها از اطراف به سوی کربلا سرازیر شدند.
در سال ۳۶۷ قمری عضدالدوله دیلمی وارد بغداد شد، سپس به زیارت کربلا و نجف شتافت و دستور داد مرقد عظیم و باشکوهی برای عباس بن علی بنا کنند. بنای مزبور در سال ۳۶۷ قمری آغاز شد و در سال ۳۷۲ پایان یافت و عمارت امروزه حرم حضرت عباس بن علی از عضدالدوله است که از شکوه و عظمت خاصی برخوردار است. پس از تأسیس دولت جلایریان در ایران و به قدرت رسیدن شیخ حسن ایلکانی در سال ۷۴۰ قمری، سلطان اویس (فرزند شیخ حسن) تعمیرات این آرامگاه را شروع کرد که در عصر فرزندش، سلطان احمد، در سال ۷۸۶ پایان یافت و هدایای زیادی از ایران به آستانه مزبور ارسال شد.
شاه اسماعیل صفوی ۲۵ جمادی‌الثانی ۹۱۴ قمری فاتحانه وارد بغداد شد و مورد استقبال بی‌نظیر شیعیان قرار گرفت. وی سپس در روز بعد، یعنی ۲۶ جمادی‌الثانی، به سمت کربلا حرکت و یک شبانه روز در حرم امام حسین بن علی معتکف شد و سپس به حرم حضرت عباس بن علی رفت و دستور تعمیرات وسیعی را در آن آرامگاه صادر و دوازده قندیل از طلای خالص به نام دوازده امام را که با خود آورده بود به حرم حضرت عباس بن علی اهدا کرد و تمامی حرم و رواق‌ها را با فرش گرانبهای ابریشم بافت اصفهان مفروش نمود و خدمه مخصوصی نیز برای نگاهداری و روشنایی قندیل آستانه استخدام کرد که تبار آن امروزه با عنوان (آل قندیل) در کربلا شهرت دارد. اسماعیل صفوی، همچنین دستور کاشی‌کاری گنبد صادر کرد که تا سال ۱۳۰۲ قمری کاشی‌کاری باقی بود.
در سال ۱۱۵۳ قمری نادرشاه هدایای زیادی به حرم حضرت عباس بن علی ارسال داشت و تعمیرات وسیعی در آن آرامگاه انجام گرفت. سپس در ۱۸ ذی الحجة الحرام سال ۱۲۱۶ قمری، که انبوه مردم برای درک زیارت عید غدیر از کربلا به نجف اشرف رفته بودند، سعود بن عبدالعزیز وهابی فرصت را مغتنم شمرده و با لشکری عظیم به شهر کربلا حمله برد و حکم به تاراج تمامی شهر داد و آستانه حرم حضرت عباس بن علی (ع) را نیز خراب کرد و تمامی هدایای سلاطین و ملوک صفویه و نادرشاه و قندیل‌های طلا و نقره و غیره را به یغما برد.
در دوره قاجاریه در زمان فتحعلی شاه قاجار پس از حمله وهابی‌های سعودی به کربلا و رسیدن خبر به ایران، مردم ایران با همراهی دولت ایران کمک‌های بسیاری به شهر کربلا نمودند و تمامی خرابی‌های واردشده را ترمیم کردند. حرم حضرت عباس بن علی نیز تعمیر شد و از جمله این تغییرات، نصب ضریح نقره اهدایی فتحعلی‌شاه قاجار بود که در سال ۱۲۲۷ قمری انجام گرفت. تعمیرات آرامگاه در طول دوران قاجاریه قطع نشد و ناصرالدین شاه کاشی‌کاری گنبد را تجدید کرد (در سال ۱۳۰۴ قمری کاشی‌کاری صحن، و در سال ۱۳۰۵ قمری کاشی‌کاری گنبد انجام یافت). همچنین، شیخ عبدالحسین تهرانی، معروف به شیخ العراقین، با استفاده از یک سوم میراث (ثلث) میرزاتقی خان امیرکبیر تعمیرات وسیعی در آستانه مزبور انجام داد. بازسازی بین‌الحرمین و حرم‌های امام حسین (ع) و حضرت عباس بن علی به صورت گسترده بازسازی و تعمیر شدند و ساختمان‌های بسیاری در اطراف آن طراحی و ساخته شدند.
حرم از ضریح، رواق، ایوان، گنبد و گلدسته تشکیل شده و در زیر بنای حرم یک راهرو ساخته شده که درب ورودی آن به یکی از رواق‌های حرم باز می‌شود و بدین طریق می‌توان به مدفن حضرت عباس (ع) رسید.
حرم مطهر حضرت عباس (ع) دارای چند ورودی به نام‌های باب صاحب‌الزمان که در کنار باب الامام الحسین قرار دارد، باب الفرات، در شرق صحن حضرت عباس واقع شده است، باب الامام موسی بن جعفر نیز در زاویه غربی صحن ساخته شده است. باب صاحب‌الزمان نیز در کنار باب الامام الحسین (ع) قرار گرفته است. باب الامام علی الهادی را در زاویه شمال شرق صحن احداث کرده اند. باب الامیر را هم در شرق صحن حضرت عباس ساخته اند. باب الامام الحسین در کنار باب الامام الحسن قرار دارد. از باب الامام موسی بن جعفر که در زاویه غربی صحن به حرم وارد شوید. باب القبله هم در جنوب صحن واقع شده است.
در حرم حضرت ابوالفضل چهار رواق در چهار طرف اصلی ضریح قرار دارد و سقف‌ها و دیوارهای آن به طرز زیبایی آئینه کاری شده است. رواق شمالی به زیر زمین راه داشته و در رواق شرقی نیز ۵ مقبره وجود دارد. رواق جنوبی با داشتن سه در به ایوان طلا متصل شده است.
ایوان طلا در قسمت جلویی گنبدخانه قرار دارد و مساحت آن نیز ۳۲۰ متر مربع است. در نمای خارجی این ایوان آجرهای مسی و طلایی رنگ به کار برده شده است. گنبد حرم حضرت ابوالفضل ۱۲ متر قطر و ۳۹ متر ارتفاع داشته، نیم کروی است و پنجره‌هایی با قوس‌های کمان ابرویی دارد که به سمت بیرون باز می‌شوند. بر روی نمای داخلی این گنبد با رنگ سفید، آیاتی از قرآن نوشته شده است. در ساخت این گنبد ۶۴۱۸ خشت طلا به کار گرفته شده است.
انتهای پیام/ ‌