کلمه یلدا برگرفته از کلمه سوریانی و به معنی زایش است که به دلیل طولانی تربن شب سال بودن، جایگاه ویژه ای نزد ایرانیان باستان داشته و امروزه نیز به پاس گرامی داشت این روز، جشن و مراسم های ویژه ای به همراه شب نشینی اعضای خانواده در آن برگزار می شود.

همچنین در آذربایجان، چله(بزرگ و کوچک) مطرح است که چله بزرگ به مدت ۴۰ روز و از اول دی تا ۱۰ بهمن ماه بوده که اولین شب چله بزرگ یعنی 30 آذر، شب یلداست و چله کوچک به مدت ۲۰ روز از ۱۰ تا آخر بهمن ماه است.

مراسم خنچه برون معمولا برای عروس و داماد هایی که اولین یلدا را با هم سپری می کنند انجام می شود. "خنچه" به تحفه‌ای گفته می شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه عروس می‌فرستند.

در تبریز بازار شیخ صفی یکی از مراکز اصلی خرید شب یلدا است که برای عروس و داماد های این شهر، مرکزی آشناست و معمولا هر عروس و دامادی خرید های خود را از این بازار انجام می دهند.

رفت و آمد در بازار ، تربیت و تمام این منطقه تبریز همیشه بوده و هست اما با این تفاوت که مشتری های امروز اکثرا برای خرید شب یلدا آمده اند.

سنت چیله لیخ برای نوعروسان ازقدیم الایام رسم بوده که کفش زمستانی و لباس و شام  برای عروس در سینی های تزئین شده از جمله لوازمی است که در این شب برای نو عروسان فرستاده می شود.

امروزه این سنت برخلاف گذشتگان با تشریفات بسیاری همراه است؛ بطوریکه علاوه بر خرید لباس برای نو عروسان، تزئین آجیل، شیرینی، هندوانه یلدا، تزئین سبد میوه و گرفتن عکس، از مواردی است که قبلا در سنت "چیله لیخ " برای نو عروسان رسم نبود.

متاسفانه چشم هم چشمی در بین خانواده ها باعث شده است تا زوجین بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی یکدگیر و حتی در برخی از خانواده ها مجبور به گرفتن قرض و وام نیز متوسل شوند.

از طرفی اگر در نظرتان یک خرید ساده با این قیمت هایی که در بازار هست را داشته باشید حداقل باید 5 میلیون تومن پول داشته باشید و یا اینکه وام بانکی بگیرید.

برخلاف امروزی ها که برای یک دورهمی شب یلدا بیشترین هزینه را می پردازند،  قدیمی تر ها  با حداقل ترین هزینه، بهترین و زیباترین لحظات را در این شب با دورهمی اقوام که معمولا تا نیمی از شب همراه بود داشتند.

پدربزرگ و مادر بزرگ ها در این شب با خواندن آوازهای قدیمی و افسانه‌های «کوراوغلو و عاشیق قربانی و پری» به شادی و شب‌نشینی مشغول می شدند.
بیاتی‌ها را بیشتر مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها در حافظه داشتند و در شب یلدا این بیاتی‌های پندآموز را برای فرزندانشان و نسل‌های جدید می‌خواندند.

در هنگام بریدن هندوانه جمله ی «قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ» یعنی "بلایای خودمان را امروز بریدیم" را با اشاره به تمام اعضای خانواده که با دعای خاصی همراه بود می گفتند.

اما فارغ از همه اینها متاسفانه امروزه فضای مجازی به قدری در زندگی بشری پررنگ شده که در یک دور همی و فضای گرم و صمیمی خانواده فرصتی برای شنیدن و گفتن این خاطرات و نصایح و بیاتی ها وجود ندارد.

یکی از علل اینکه در شب یلدا تاکید بر روی هندوانه و انار هست شاید این باشد که در هر دوی این میوه‌ها پراکندگی در عین وحدت وجود دارد چنانچه انار و همچنین هندوانه پر از دانه‌های پراکنده اما به هم تنیده‌‌ای هستند.

فرزندان یک خانواده نیز با این‌که پراکنده می‌شوند اما در شب چله دور بزرگترها جمع شده و گردهم می‌آیند؛ این دو موضوع به نوعی ارتباط مفهمومی آیینی دارد.

محمدرضا اخگرگداز

انتهای پیام/