میرزا صادق 159 سال پیش در محله خیاوان میدان فعلی قطب تبریز در یک خانواده سیاست پیشه متولد شده است. عمویش میرزا یوسف از نام آوران سیاست وقت ایران در اروپا و پدرش میرزا جواد خان از کارمندان عالی رتبه وزارت خارجه و رابط  وزارت خارجه  با کنسولگری ایران در اسلامبول بوده است. میرزا جواد خان هم در سال های اقامت در امپراطوری عثمانی پسرش میرزا صادق را نیز به همراه خود داشت. و میرزا صادق پس ازتکمیل معلومات مقدماتی خواندن و نوشتن در مدرسه ممتاز اسلامبول ادامه تحصیل داده و بعد ها در معیت پدر در کنسولگری ایران در استانبول مشغول کارشده است.
مطالعه روزانه جراید ممالک وقت عثمانی، نشست و برخاست با سیاستمداران مقیم عثمانی، ارتباط با آگاهان و فعالان سیاسی و ارتباط مستقیم  با مشروطه چیان تبریز، میرزاصادق را به عنوان سیاستمداری کار کشته و آبدیده درآورد و پس از چند سال اقامت در اسلامبول به تهران فراخوانده شد و در وزارت خارجه مشغول بکار گردید. آشنایی به زبان های انگلیسی، فرانسه، فارسی، ترکی، عثمانی و آذربایجانی و تسلط بر قوانین بین المللی، رفت و آمد به کشورهای اروپایی، میرزا صادق را شهره عام و خاص کرد و نام وسان و شهرت وی در کشورهم پیچید و مردم و سیاسیون در تهران و تبریز همزمان میرزاصادق را کاندیدای مجلس شورای ملی کردند.
ولی میرزاصادق کسوت نمایندگی زادگاه فرهنگ خیز و هنرپرور خود تبریز را ارجح داد و بعنوان نفر اول نمایندگان تبریز و آذربایجان در چهارمین دوره مجلس شورای ملی انتخاب شد. او در مجلس چهارم بعنوان یکی از لیدرهای اصلی و تاثیرگذار پارلمان وقت ایران شد و در سخنرانی های خود در مجلس و محافل عمومی راه نجات ایران را اصلاح امور مالی و مالیاتی می دانست  و تربیت نیروی انسانی متخصص و کاردان و شکل گیری نهادهای اجتماعی و فرهنگی و اداری را برای حل و فصل مشکلات مردم خواستار می شد.

مبارزه بی امان با مفسدان سیاسی و اقتصادی، صرفه جویی در هزینه های دولتی، جلوگیری از اسراف و تبعیض و استرداد تیولات و املاک بزرگ به نفع تمام ملت از خواسته های میرزاصادق بود. هماهنگی میرزاصادق با نمایندگان و مبارزان راه آزادی و مشروطه خواه آذربایجانی، تهران، بختیاری و گیلان و مخالفت با ادامه حکومت محمدعلی شاه و دخالت های دول  خارجی در امور داخلی وخارجی کشور و حوادث پیشامده از جمله به توپ بستن مجلس و تعطیلی مجلس شورای ملی وی را به عنوان فردی کاردان و شایسه خدمت ملی در ایران دوره قاجار درآورد.
میرزاصادق با حضور در میان مشروطه خواهان و مبارزان تبریز و دلگرمی به آنان پشتیبانی فتح تهران را بدنبال داشت وگشایش مجدد مجلس شورای ملی و بازگشت نمایندگان به مجلس و سخنرانی ها و مشاوره های کارشناسی میرزاصادق وی را به نماینده اول پارلمان ایران مبدل کرد و با رای قاطع نمایندگان وی ریاست مجلس شورای ملی را عهده دار شد.
میرزاصادق همچنین نفر اول کمیسیون عالی اداره کشور، محمدعلی شاه را بدلیل به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف روسی و بی کفایت در اداره کشور خلع ید کرد. میرزاصادق بعنوان رئیس پارلمان به تدوین متمم قانون اساسی پس از پیروزی انقلاب مشروطه پرداخت و آشکارا و همراه ملت به مخالفت با قرارداد 1919 میلادی وثوق الدوله و تقسیم ایران بین  دول بزرگ، سخنرانی های آتشینی ایراد کرد. و در راه استقلال و آزادی ملت ایران و هر آنچه در توان داشت در طبق اخلاص گذاشت.
وی با دور اندیشی و اعمال سیاست های آزادی خواهانه، منطقی و عقلایی مورد وثوق بخش مهمی از طبقات جامعه قرار گرفت و قاطبه ملت در محافل عمومی و مراسم های ملی و مذهبی احترام خاصی بر درایت و راهبردهای ایشان در اداره پارلمان و امور داخلی کشورمی گذاشتند و بزرگ وگرامی می داشتند و بر خدمات و تلاش های ایشان ارج و ارزش قائل می شدند. نفوذ او هر روز در مجلس بیشتر می شد و در تاریخ ضبط شده است که میرزا صادق اداره مجلس و سخنرانیهای خود را به دو زبان ترکی آذربایجانی و فارسی اداره می کرد و در اسناد تاریخی مجلس شورای ملی ذکر شده است که در زمان صدارت ایشان بر مجلس شورای ملی 80 درصد نمایندگان ملت ایران زبان ترکی را بلد بودند.
وی در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مردمی نیز حضور مستمر داشت .اهداء نشان سردار ملی به ستارخان و سالار ملی به باقرخان مبارزان راه استقلال و آزادی و مشروطه خواهی ملت ایران و تجلیل عملی از آنها به همت ایشان در آن دوره از ریاست وی صورت گرفت. و پس از ریاست مجلس با کمک دانشمندان بزرگ علم و ادب وقت ایران، نخستین کنگره نویسندگان کشور را شکل داد که در آن افراد ادیب و نام آوری همچون ملک الشعرای بهار، علی اصغر حکمت، علی اکبر دهخدا، صادق هدایت، بدیع الزمان فروزانفر نیز حضور داشتند.

میرزا صادق مستشارالدوله  در سال 1304 هجری شمسی در ریاست مجلس موسسان  که به انتقال مسالمت آمیز حکومت از قاجاریه به پهلوی را عهده دار بود و پس از آن سال ها بعنوان وزیر معارف و فرهنگ ایران در نهادینه سازی آموزش و علمی کردن کشور تلاش های فراوانی داشت و بعلت مهم بودن کشور ترکیه تازه شکل گرفته برای بسط و گسترش روابط دوستانه  دو کشور سال ها نیز در کسوت سفیر کبیر ایران در آنکارا فعالیت کرده است.
میرزا صادق پس از حکومت پهلوی دوم به دلیل کهولت سن بعنوان مشاور نهاد های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خدمت کرد و در اعتلای قانون و نهادینه کردن مجراهای قانونی همواره کوشید و در آذر سال 1331 هجری شمسی در سن 90 سالگی در تهران به دیار باقی شتافت و هنوز هم اندیشه ها و ایده های تاثیرگذار او در سیاست و روابط بین الملل همچون آثار و افکار عمویش میرزایوسف در کرسی های علوم سیاسی دانشگاه ها مورد توجه اساتید و دانشجویان است.
بی شک نام و تلاش های او در تاریخ ماندگار و به بزرگی یاد خواهد شد و می تواند بعنوان نماینده اول ملت ایران از حوزه انتخابیه تبریز و آذربایجان دوره قاجار الگوی نسل جوان و مردمی باشد که با انتخاب نمایندگان آگاه، شجاع و کاربلد راهگشای معضلات و مشکلات جامعه ی امروزی ما باشند وتلنگری برای آگاهی نسل جوان تبریز و آذربایجان که در انتخابات پارلمان افراد قدر، باشکوه ، کارکشته و مومن بکار و نوکرملت را برای نمایندگی خود به مجلس بفرستند که وزنه باشند و قدر بینند و در صدر نشینند و تصمیمات عقلایی و منطقی و به روز با آینده نگری برای اداره  وتوسعه کشور اتخاذ کنند و زینت پارلمان و دردانه ملت باشند. 
 
محمد فرج پور باسمنجی   
انتهای پیام/