نصر: در مقابل نقش آفرینی آذربایجان در تحولات تاریخ معاصرایران همه مدیونند.
در شکل گیری انقلاب مشروطه ایران، نقش تبریز و آذربایجان مثل نقش اسلامبول برای امپراطوری عثمانی/قاهره و اسکندریه برای مصر/کلکته و بمبئی برای هندوستان بود.تحولات سرزمین عثمانی قبل از مشروطه که با امضا 《خط شریف گلخانه 》اتباع سرزمین های وسیع ترکان عثمانی را در مقابل قانون برابر می دانست و به تشکیل محکمه های عالی قضایی و سازمانهای اداری برای خدمت به مردم می کرد و ارتباط تنگاتنگ شمالغرب ایران در جوار امپراطوری عثمانی بر بیداری مردم می افزود. در قفقاز نیز حدود ۲۰۰ هزار نفر مهاجر ایرانی در تفلیس/باکو/ایروان و سواحل خزر و ارس که اکثرا از آذربایجان و شمال بودند نسیم ازادی انقلاب ۱۹۰۵ میلادی روسیه را به داخل کشور می آورد و مراودات تبریز با شهرهای مهم قفقاز بر تحولات اجتماعی نیز تاثیر گذار می‌شد.ب ا روزنامه نگاری آگاهی بخش فرزندان تبریز در اسلامبول/قاهره/باکو/ایروان و تفلیس تحولات سیاسی و اجتماعی هندوستان و مصر نیز به ایران می رسید.در مصر قبل از ایران مجلس شورای نواب شکل گرفت و قانون اساسی پدیدار شد و قاهره بهشت روز نامه نگاران جهان اسلام و عرب گشت و الازهر بزرگترین مرکز تعلیمات اسلامی جهان و نقش دانشمندان آن درمعرفی قوانین مترقی اسلام -الهام گرفته از کتاب شریف قرآن عظیم در پاشیدن بذر آگاهی های سیاسی ، دینی و مذهبی نقش مهمی ایفا می کردند و در هندوستان نیز کمپانی هند شرقی از هم می پاشید و کنگره ملی هند شکل می گرفت که همه این تحولات منطقه ای در آگاهی ملت ما پدیدار می شد.تبریز و آذربایجان با روز نامه های اختر در اسلامبول و حکمت در قاهره که با فکر فرزندان روزنامه‌نگار مهاجر خود منتشر می شدند و در تبریز نیز نشریات زیادی از جمله تربیت، ادب، امید، آذربایجان، مجاهد، مساوات،مدنیت، ندای حق و روز نامه انجمن ملی آذربایجان در آگاهی بخشی افکار عمومی و جلوداری نهضت مشروطه سهامدار بودند.جاده ابریشم- بازار تبریز -مطبوعات- آزادی خواهان مهاجر و برگشتگان از عثمانی و قفقاز/ و اصلاح گران- خانه سلطنت/اولین گروه دانشجویان اعزامی به اروپا از تبریز /کتاب های میرزا یوسف مستشار الدوله/طالب اوف/اخوند زاده/زین العابدین مراغه‌ای / میرزا حسن خان رشدیه و… که همگی از خاک پاک آذربایجان بودند و نزدیکی به تحولات عثمانی ،فرنگ، قفقاز و سیل جمعیت مبارز و آگاه تبریز ، گرمیت کانون قیام و جنبش و مبارزه سرزمین آتش و خون و قیام/نهضت مشروطه ایران را شعله ور می‌ساخت و شکل می‌داد.