آذربایجان شرقی دارای حدود ۸۰۰ خانه تاریخی است که بیش از ۴۰۰ خانه تاریخی در تبریز واقع شده و برخی به موزه و برخی به عنوان خانه شخصیت ها و وقایع تاریخی مثل امیرکبیر، ستارخان، شهریار، علی مسیو، پروین اعتصامی، شهریار، مجتهدی ها، بهنام و خانه مشروطه آماده بازدید گردشگران است.
کهن شهر تبریز با پیشینه چند هزار ساله در کنار آثار و بناها، خانه های تاریخی زیبا، قدیمی و ارزشمندی دارد که یادگار فرهنگ و تاریخ غنی این خطه از ایران به خصوص از دوران صفویه و قاجار بوده و آن را به گنجینه خانه های تاریخی ایران زمین تبدیل کرده است.
خانه های مشروطه (کوزه کنانی)، حیدرزاده، گنجه ای، علی مسیو، حریری، بهنام، استاد شهریار، پروین اعتصامی، امیرکبیر، نیکدل و کلکته چی تنها نمونه ای از صدها خانه تاریخی تبریز هستند که بازسازی شده و اکنون با کاربری های عمومی یا موزه در دسترس علاقه مندان و گردشگران قرار گرفته اند، تملک و مرمت خانه ستارخان سردار ملی نیز اقدام ارزنده ای در حوزه احیای خانه های تاریخی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی در این خصوص در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: ۸۰۰ خانه تاریخی و قدیمی در آذربایجان شرقی وجود دارد که از این تعداد ۶۰ تا ۷۰ خانه در حال مرمت است.
احمد حمزه زاده اظهار کرد: قدیمی ترین بنای این خانه ها از دوره ایلخانی تا قاچار بوده و از نفیس ترین آنها می توان به خانه حریری و خانه فتح‌الله‌اُف روس اشاره کرد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی هم در خصوص مرمت خانه های تاریخی تبریز به خبرنگار ایرنا گفت: بیش از ۴۰۰ خانه تاریخی در شهرستان تبریز شناسایی شده است.
علیرضا قوچی اعلام کرد: بیش از ۶۰ خانه قدیمی در تبریز مرمت شده و اکنون در دسترس گردشگران و میهمانان نوروزی قرار دارد.
وی اضافه کرد: خانه فتح‌اله‌اُف، سلطان القرایی و سرخه ای تبریز از جمله خانه های در حال مرمت است که تا کنون چندین مرحله از مرمت این آثار به پایان رسیده است.
وی ادامه داد: تبدیل خانه های تاریخی تبریز به هتل، مهمانسرا، مهمانپذیر یا مراکز اقامتی موجب توسعه پایدار اقتصادی شده و در واقع نیروی محرکه توسعه صنعت گردشگری در این خطه از کشورمان می شود.
قوچی گفت: وجود خانه های قدیمی و تاریخی منحصر به فرد از نظر معماری سنتی و اسلامی در تبریز، این شهر را به گنجینه خانه های تاریخی به خصوص خانه های قجری با جذابیت های خاص گردشگری در کشورمان تبدیل کرده است.
وی ادامه داد: تبریز به عنوان یکی از مهم ترین شهرهای کشور با پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی از گذشته های دور بنیانگذار بسیاری از سبک های معماری و هنری و پیشگام در عرصه های فرهنگی و اجتماعی بوده و به این خاطر میراث گرانبهایی از دوران های مختلف را به ارث برده است.
طبق شواهد تاریخی متعدد، این شهر در دوره قبل از اسلام به خصوص زمان ساسانیان از مراکز مهم نظامی و در دوره سلجوقیان، ایلخانیان، جلایریان، ترکمانان و صفویه پایتخت رسمی کشور و در دوره قاجاریه ولیعهدنشین بوده است؛ بر این اساس خانه های تاریخی بسیاری از دوره های مختلف به خصوص صفویه و قاجار را در دل کوچه و پس کوچه های خود دارد.
تبریز در دوران پس از اسلام در گستره وسیع حکومت اسلامی به «قبله الاسلام» مشهور بوده، به دلیل واقع شدن در مسیر جاده ابریشم محل تلاقی شرق با غرب بوده و به این دلیل دارای فرهنگ و تاریخ و آثار تاریخی کهن است.
اما به دلیل وقوع زلزله های مهیب در طول سالیان گذشته بسیاری از آثار تاریخی این شهر با خاک یکسان شده و فقط توصیف و یاد آنها در کتب تاریخی به جای مانده، با این حال این شهر دارای آثار تاریخی دیدنی بسیاری است که از گزند حوادث به دور مانده اند و خانه های تاریخی تبریز یادگاری از آن دوران می باشد .
خانه مشروطه
خانه «مشروطه»، معروفترین و پرافتخارترین خانه تاریخی تبریز است که در اوج انقلاب مشروطه محل تصمیم گیری های سرنوشت ساز سران مشروطه بوده است.
قدمت این خانه که اکنون در ضلع غربی بازار تبریز و در محلی به نام «راسته کوچه» روبه روی مسجد جامع این شهر واقع شده، به ۱۱۰ سال می رسد.
خانه مشروطه در اصل متعلق به حاج مهدی کوزه کنانی، از فعالان مشروطه در تبریز، است که در دوران مبارزه آزادی خواهانه مردم تبریز در اختیار مشروطه چیان قرار گرفت و این بنا در سال های اوج جنبش مشروطه و پس از آن میعادگاه سران جنبش و مبارزان مشروطه خواه بود. ˈخانه مشروطهˈ دارای سرسراها و اتاق های متعددی است، اما زیباترین بخش ساختمان، نورگیر و سرسرای آیینه کاری تزئینی آن است.
این بنا در سال ۱۳۷۵ به موزه مشروطیت تبدیل و جریان وقایع و رخدادهای انقلاب مشروطیت در قالب آثار به جای مانده از آن دوران و تصاویر و عکس های بی نظیر به نمایش گذاشته شده است.
خانه قدکی
خانه «قدکی»، دیگر بنای تاریخی تبریز است که در مرکز شهر و پشت عمارت شهرداری در محله معروف مقصودیه واقع شده است.
این بنا در اواسط دوران حکومت قاجار و در اوج حیات سیاسی و اقتصادی دارالسلطنه تبریز ساخته شده، با سرستون های زیبا و طاق های متقارن خود تصویری زیبا از ساختمان سازی عصر قجری را به نمایش می گذارد.
پنجره های اروسی مشجر، نقش طرح های زیبا بر دیوار آجری، قرینه سازی فضای سبز ۲ طرف حوض حیاط بنا و ستون های پیچی از جمله ویژگی های بارز خانه فدکی است که چشم بازدیدکنندگان این بنای باشکوه را نوازش می دهد.
به عقیده کارشناسان این بنا یکی از بهترین نمونه های معماری ایرانی برای سکونت در اقلیمی با شرایط آذربایجان محسوب می شود.
خانه فدکی اکنون به عنوان «موزه سنجش»، پذیرای انبوه گردشگران است.
ویژگی های منحصر به فرد معماری همراه با کاربرد موزه ای خانه فدکی، این بنا را به یکی از جاذبه های مهم گردشگری تبریز در سال های اخیر تبدیل کرده است.
خانه بهنام
«خانه بهنام» از دیگر خانه های تاریخی تبریز است که از اواخر دوران قاجار به یادگار مانده است.
این خانه که امروزه به دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند تبدیل شده به دلیل معماری ظریف، پنجره های مشجر و طاق ها و ایوان های بلند و بزرگ خود جلوه ویژه ای دارد.
فضاهای اندرونی و بیرونی این ساختمان عهد قجری علاوه بر تزئینات داخلی به دلیل طراحی متناسب با فصول مختلف سال برای تعادل درجه حرارت و چشم انداز زیبای خود چشم بازدیدکنندگان را هنگام دیدار از این بنای باعظمت خیره می کند.
وسعت اعیانی خانه بهنام ۳۰۰ مترمربع و منظره بیرونی آن به دلیل گچبری های هنرمندانه، نمای آجری سرخ گون و حوض آسمانی رنگ وسط حیاط، خود وضع تبریز در سال های اول قرن چهاردهم شمسی را در ذهن گردشگران تداعی می کند.
گره سازی خانه بهنام از مهمترین ویژگی های معماری این بنای تاریخی است که بازی نور را با هنر منبت کاری و ایجاد طرح های هندسی و تزئینی مختلف درهم آمیخته است.
خانه گنجه ای زاده
این بنای تاریخی اکنون بخشی از دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند تبریز بوده و معماری این خانه ترکیبی از معماری سبک قاجار و پهلوی است.
استفاده از زاویه های تیز در ساخت خانه گنجه ای زاده و پنجره های مستطیلی شکل بدون خمیدگی های معمول بناهای ایرانی در ساختمان این بنا، شاهد زنده آغاز معماری مدرن و فاصله گرفتن از معماری سنتی ایرانی در تبریز است.
هر چند تاریخ ساخت خانه گنجه ای زاده به اواخر قاجاریه بازمی گردد، ساخت زیرزمین های خاص دوره پهلوی رنگ و بوی معماری عصر پهلوی را در مقایسه با معماری قاجار در این بنای تاریخی بیشتر می کند.
خانه گنجه ای زاده سه هزار مترمربع مساحت دارد و اعیانی آن در سه طبقه متشکل از تعدادی اتاق در یک ردیف بدون اندرونی و بیرونی است.
خانه اردوبادی
خانه اردوبادی در خیابان ارتش جنوبی و نزدیکی منطقه باغ شمال در یک قرن قبل نیز نمونه ای دیگر از ظریف کاری و چیره دستی معماران ایرانی به ویژه هنرمندان عرصه ساختمان این خطه است.
در ساختمان این بنا تلفیقی از سنگ و آجر به کار رفته که همین امر نمای آن را از سایر خانه های تاریخی تبریز متمایز کرده است.
این بنا در سال های جنگ جهانی دوم و در زمان اشغال تبریز به دست روس ها، «سفارت عراق» بوده است.
قدمت خانه اردوبادی به اوایل حکومت پهلوی بازمی گردد و استحکام این بنای تاریخی حاکی از زبردستی معماران هنرمندان در زمینه ساخت بناهای بلندمرتبه در حدود ۸۴ سال پیش است.
خانه اردوبادی یک هزار و ۶۰۰ مترمربع وسعت دارد و اعیانی آن در سه طبقه بنا شده است.
این بنا اکنون به عنوان «مرکز اسناد ملی شمال غرب» مورد استفاده قرار می گیرد و با جای دادن اسناد تاریخ پرفراز و نشیب منطقه شمال غرب کشور به پیوند خود با گذشته پرافتخار این خطه عینیت بخشیده است.
خانه امیر نظام گروسی
خانه‌ی امیر نظام گروسی(موزه قاجار)، در دوران ناصر الدین شاه قاجار به دستور امیر نظام گروسی ساخته شد که پیشکار قجرها بود.
این خانه در مساحتی بالغ بر سه هزار متر مربع بنا شده و ساختمان آن ۲ طبقه و زیر بنای آن ۱۵۰۰ متر است، ایوان این خانه ۱۶ ستون دارد و سرستون‌ها زیبایی آن را ۲ چندان کرده‌اند.
این خانه ۲ حیاط اندرونی و بیرونی دارد و حوض‌ها و باغچه‌های آنها، این خانه را شبیه بهشتی زمینی کرده است، پنجره های مشبک با شیشه‌های رنگی، خورشید رنگارنگی را به داخل خانه می‌تاباند.
داخل عمارت با گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های زیبا آراسته شده است، در زیرزمین این خانه نیز حوضخانه بزرگی با ستون‌های آجرکاری شده قرار دارد که همه اینها جلوه‌گر معماری زیبای قاجاری در این خانه هستند.
در سال ۱۳۷۰ سازمان میراث فرهنگی با خرید و مرمت این خانه آن را تبدیل به موزه قاجار تبریز کرد که اشیا و آثار مربوط به آن دوره را به مردم معرفی می‌کند، این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۰ با شماره‌ی ۱۷۴۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
خانه امیر کبیر
خانه امیر کبیر، صدر اعظم ناصر الدین شاه، در تبریز محل زندگی وی و بخشی از محل کار وی بود.
امیرکبیر در مدت کوتاه صدارت خود خدمات اساسی و بسیار ارزشمندی به ایران ارایه کرد و نام خود را تا ابد در تاریخ کشورمان جاودانه کرد. متاسفانه بخش عظیمی از خانه امیرکبیر که در مدت اقامت در تبریز در آنجا سکونت داشت، تخریب شده اما سازمان میراث فرهنگی توانسته است قسمتی از آن را مرمت و بازسازی کند.
این خانه با مساحت حدود ۳۰۰ متر مربع در ۲ طبقه ساخته شده است و قدمت آن به اوایل قاجار بازمی‌گردد.
خانه امیر کبیر داخل پارک امیر کبیر در خیابان مجاور سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی قرار گرفته است، یکی از هنرمندان به نام «جعفر نجیبی» مجسمه امیر کبیر را با ارتفاع ۲ متر و ۲۰ سانتی‌متر از جنس برنز ساخته است که در داخل محوطه خانه قرار گرفته است.
خانه استاد شهریار
خانه استاد شهریار در محله مقصودیه، که این شاعر پرآوازه ۲۰ سال آخر عمر خود را در این خانه گذراند.
قدمت این خانه که با مساحتی حدود ۲۴۱ متر مربع و زیربنای ۲۵۰ متر مربع در ۲ طبقه ساخته شده است، به دوره پهلوی دوم بازمی‌گردد.
در سال ۱۳۶۷ و بعد از درگذشت استاد، شهرداری تبریز این خانه را خرید و در سال ۱۳۷۰ آن را تبدیل به موزه استاد شهریار یا موزه ادبی شهریار کرد.
لوازم شخصی و کتاب‌های استاد در این موزه نگهداری می‌شود، خانه حیاط کوچکی با حوض و باغچه دارد و در طبقه اول کتاب‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی استاد در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند.
در این طبقه یک ساعت چپ‌گرد نیز نصب شده است که عقربه‌های آن به عقب بازمی‌گردند و طرح و شعر «ایرج نوبهار» به زبان ترکی روی آن نقش بسته است. این ساعت نمادی از حسرت دوباره دیدن روزگار گذشته و ملاقات دوباره‌ی استاد به‌شمار می‌رود.
خانه استاد شهریار در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۷۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
خانه کمپانی و صدقیانی از دیگر ساختمان های تاریخی و قدیمی تبریز بوده که برای توصیف پیشینه تاریخی آنها باید زمان طولانی صرف کرد.
خانه ثقه‌الاسلام
خانه ثقه الاسلام تبریزی در خیابان چایکنار و مابین پل قاری و مسجد صاحب الامر واقع شده است این ساختمان آجری جزو بناهای آجری نادری است که در سه طبقه ساخته شده است . ثقه الاسلام از مبارزان دوره مشروطه بود که در صبح عاشورای ۱۳۳۰ فمری توسط اشغالگران روس به دار آویخته شد.
خانه صرافلار
خانه صرافلار تبریز واقع در خیابان شمس تبریزی، متعلق به دوره قاجار و اوایل پهلوی است. این خانه توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت شده و از سال ۱۳۷۴ به عنوان نمایشگاه و خانه سفال مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
خانه علی مسیو
کربلایی علی مسیو، فرزند حاج محمد باقر تبریزی از انقلابیون برجسته است که در محله نوبر تبریز زندگی می‌کرد. وی یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز است. خانه علی مسیو که به مرکز غیبی مشروطه معروف بوده است اتاق فکر و اندیشه اعضای مشروطه بوده است. موقعیت این بنا در خیابان ارتش جنوبی کوچه صدر بن بست ختایی‌ها می‌باشد.
خانه ختایی (خانه هنرمندان تبریز)
ختائیان خانواده بازرگان و ثروتمندی بودند که در نزدیکی باغ شمال در خانه‌ها و باغ‌های بزرگ تو در تو در کوچه صدر منزل داشتند. آنها با محافظه‌کاری و درایت توانستند در تمام سالهای جنگ و انقلاب آذربایجان، خود را در امان نگه دارند تا این که روس‌ها در روز اول محرم سال ۱۳۳۰ علی‌رغم آتش‌بس اعلام شده، به این خانه حمله برده و افرادی را که از ترس در زیرزمین خانه مخفی شده و قرآن به سر گرفته بودند را کشتند و خانه را غارت کردند..
این خانه توسط شهرداری خریداری شده و در ۱۱ آبان ۱۳۸۹ با حضور شهردار تبریز و اعضای شورای شهر و اهالی فرهنگ و هنر به نام «خانه هنرمندان تبریز»، افتتاح و به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز واگذار شده است.
خانه ختایی مربوط به اوائل دوره صفوی -اواخر دوره قاجار است و در تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر، بن بست ختایی‌ها واقع شده است.
خانه لاله‌ای
خانه لاله‌ای مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در تبریز، خیابان تربیت جنوبی، کوچه صدری واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۱۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بنا در ۲ طبقه با عرضه ۹۰۰ متر مربع و اعیانی ۶۰۰ مترمربع احداث گردیده است و مربوط به دوره پهلوی اولمی باشد. قسمت اصلی بنا در سمت شمال قرار گرفته و دارای دو ورودی از طرف غرب و جنوب غربی است و بدنه شرقی و غربی حیاط آن، که درای حوض و باغچه است. طاق نماهای آجری دارد.
ورودی به طبقه همکف، از طریق دو راهرو صورت می گیرد که درای یک اتاق مرکزی و دو اتاق جانبی است. در قسمت شمال آن نیز حیاط خلوت کوچکی ایجاد شده که نور فضاهای داخلی را تأمین می نماید. ارتباط به طبقه اولف از طریق راه پله کلاه فرنگی است. در مرکز طبقه اول نیز، تالاری بزرگ به همراه اتاق های جانبی دیگر قرار گرفته است. نمای ساختمان دارای قاب بندی های آجری پرکار است و دو ایوان با ستون و سرستون های گچبری شده جلوه خاصی به آن بخشیده است. این خانه، متعلق به مرحوم یحیی ذکاء از پژوهشگران معاصر بوده که تا کنون به"دفتر پژوهش های تاریخی یحیی ذکاء" تبدیل شده است.
خانه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۱۲۸۵ خورشیدی در خانه‌ای در محله ششگلان تبریز و در کوچه‌ای به همین نام، متولد شد و تا سن ۶ سالگی که به همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد، در این خانه پرورش یافت.
پروین اعتصامی که در اصل نام وی «رخشنده» می‌باشد در خانواده‌ای فاضل و در دامان پدری دانشمند و مادری شاعر تربیت شد و به یُمن بهره‌مندی از فضای ادبی و شاعرانه‌ای که در خانه پدری وجود داشت و قریحه‌ای سرشار از ذوق ادبی و توانایی فراوانی که در این زمینه از آن برخوردار بود، به سرودن شعر روی آورد
خانه حریری
خانه حریری مربوط به دوره قاجار است و در تبریز واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۴۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه این بنا به اوایل دوران قاجار برمی گردد، که دو حیاط بیرونی و اندرونی و دو بلوک خانه دارد، که هر دو رو به قبله است، نمای ساختمان بیرونی جلوه‌گاه هنر اصیل ایرانی و دارای نقاشی‌های بسیار زیبا و اصیل است، که الهام گرفته از موضوعات اساطیری قدیم از جمله داستان یوسف و زلیخا از قرآن مجید و دیگر تواریخ و داستان‌ها است و سقفی سراپا نمونه قدرتمند و شگفت انگیزی از مینیاتور ایرانی است.
خانه حیدرزاده
عمارت تاریخی واقع در منطقه مقصودیه شهر تبریز است، که در سمت جنوب ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند تاریخی مبنی بر زمان احداث این خانه در دست نیست اما تحقیقات نشان می‌دهند که خانه حیدرزاده در حدود سال ۱۸۷۰ توسط حاجی حبیب لک ساخته شده است.
این خانه در سال ۱۳۷۸ در فهرست میراث ملی ایران با شماره ۲۵۲۴ به ثبت رسید. خانه حیدرزاده در سال ۱۳۸۰ بازسازی شد و هم‌اکنون به عنوان مرکز اطلاع‌رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی و تبریز استفاده می‌شود.
خانه بلورچیان
خانه بلورچیان از جمله آثار اواخر دوره قاجاریه است و در محله سرخاب قاپوسی شهر تبریز قرار دارد.
این خانه که سردر پر نقش و نگارش توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، از در ورودی با یک پله می‌توان وارد هشتی‌اش شد. ساختمان اصلی در قسمت شمالی آن قرار دارد و رو به جنوب دارای ایوان ستون‌دار است.
طنبی مشرف به ایوان و اتاقهای جانبی (گوشوار) طرفین ایوان را تشکیل می‌دهد. حیاط اندرونی در شمالی‌ترین بخش ساختمان و طرفین آن اتاقهای در شرق و غرب که مشرف به حیاط اندرونی می‌باشد.
خانه بلورچیان دارای زیرزمین بوده و اتاقهای زیر طنبی برای نشیمن تابستانی (حوضخانه) و دیگر اتاق‌ها به صورت انباری و مطبخ استفاده می‌شود.
خانه شربت اوغلی
خانه شربت اوغلی متعلق به حکومت قاجاریه است که در اوائل پهلوی اتاق‌هایی در دو طبقه به ضلع شمالی حیاط باغچه اضافه شده است. این ساختمان دو طبقه و دارای اندرونی و بیرونی است.خانه شربت اوغلی برای استفاده مسکونی ساخته شده ولی در سال ۱۳۶۹ برای شهرداری تبریز خریداری و بعد از مرمت توسط میراث فرهنگی تبدیل به فرهنگسرای تبریز شده، این اثر به شماره ۳۲۲۲ در تاریخ شش اسفند۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
خانه سرخه‌ای
خانه سرخه‌ای در نیمه دوم حکومت قاجارها ساخته شده است، خانه سرخه‌ای مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان ثقةالاسلام، نرسیده به درب قدیمی سرخاب قاپوسی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۷۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه سرخه‌ای که در نیمه دوم حکومت قاجارها ساخته شده، در آذربایجان شرقی و در شهر تبریز قرار دارد. این خانه در دو طبقه ساخته شده و متعلق به میرزامهدی فراشباشی داماد مظفرالدین شاه بوده است. خانه سرخه‌ای دارای اندرونی و بیرونی است و هشتی اصلی آن در ضلع جنوبی قرار دارد و دسترسی به بخش اندرونی و حیاط آن از طریق حیاط بیرونی امکان‌پذیر است.
مهمترین عوامل تزیین در خانه سرخه‌ای گچبری‌های متنوع در داخل و خارج ساختمان و انواع تزئینات چوبی و آیینه‌کاری‌های سقفی می‌باشد.
خانه قاسم اهری
خانه دکتر قاسم اهری واقع در خیابان حزب الله از قدیمی ترین خانه های موجود در اهر می باشد. این بنا دارای سرسرا و اتاقهای متعدد است.زیباترین قسمت بنا نورگیرها و تزئینات داخل آن است.و در سالهای اخیر قسمت هایی از بنا آسیب دیده است که بوسیله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان در دست مرمت و استحکام بخشی است و پس از اتمام برای ایجاد و راه اندازی موزه ارسباران اختصاص خواهد یافت.در سال ۸۴ پارکی به نام پارک دکتر قاسم اهری در مقابل این بنا توسط شهرداری احداث گردیده و مورد بهره برداری است .
بنا خود در دوره قاجاریه ساخته شده اما پوسته نمای کنونی مربوط به دوره رضاخان می باشد و علاوه بر خود این بنا باغ پیرامون آن نیز با داشتن درختان قدیمی و تنومند دارای ارزش خاصی است.به علت اینکه دکتر قاسم اهری از رجال سیاسی دوره رضاخان بوده است. این خانه در دوره های گذشته شاهد حضور رضاخان، محمد رضا پهلوی و دکتر اقبال نخست وزیر دولت وقت بوده است.
خانه سیف العلما
خانه سیف العلما در محله گزاوشت که از محلات قدیمی شهر بناب است و در خیابان شهید بهشتی (خیابان دریا ) قرار دارد. این بنا مربوط به اوایل دوره قاجاریه است که به منزل سیف العلماء شهرت دارد که متعلق به شیخ علی قاضی می‌باشد.
خانه امیر ارشد ورزقان
خانه تاریخی امیر ارشد ورزقان در ۲ طبقه قاجاری به وسعت یکهزار و ۱۰۰ متر مربع با بدنه سنگی، سقف طبقه همکف آجری و با طاق‌های آهنگ متقاطع بنا شده است. بنای این ساختمان سنگی به «داش عمارت» مشهور است و به کاخ امیر ارشد قراجه داغی از بناهای زیبا و منحصر به فرد شهرستان ورزقان مربوط می‌شود.
این بنا در روستای «آبخواره»، به فاصله ۱۲ کیلومتری غرب ورزقان قرار گرفته و با بهره‌گیری از شیوه معماری تاریخی منطقه و سبک ویژه ابنیه قاجاری طراحی و ساخته شده است. خانه امیر ارشد ورزقان در آذر ماه ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۲۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.