به گزارش نصر، حالا که در این روزهای آغاز بهار؛ برف و سرما آمده تا گردشگران و مسافران را غافلگیر کند، زیر سقف بازار تاریخی و قدیمی تبریز جای خوبی است تا ساعت‌‌ها زیر طاق‌هایش پرسه بزنی و این شاهکار معماری را تحسین کنی.
نام تبریز گره خورده با تاریخ و تمدن، تنیده شده بر قامت اصالت و فرهنگ و سیراب شده از سرانگشتان هنرمند مردمانی است که از دیرباز تمام توان خود را به کار بسته‌ و یادگارانی ارزشمند برای ما و آیندگان به جا گذاشته‌اند.
بازار تبریز یکی از زیباترین و مشهورترین بازارهای جهان است، معماری شاخص و کم نظیرش شهره خاص و عام است، تیمچه‌ها و حجره‌هایی دارد که استادکاران به نام برای ساختشان آستین بالا زده‌اند.
تبریز بنا به مقتضیات سیاسی، جغرافیایی، وسعت، قدمت و اهمیتی که دارد دارای یکی از زیباترین و بزرگ ترین مجموعه بازارهای ایران است.
مجموعه بازار تبریز یکی از بازارهای بزرگ تاریخی و زیبای ایران و خاورمیانه است که عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها، کاروان‌سراها، دالان‌ها، راسته‌ها همچنین انواع مشاغل و حرفه‌ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت‌، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.
از تاریخ بنای اولیه بازار بزرگ تبریز اطلاع دقیقی در دست نیست لیکن اکثر مورخان، جغرافی‌نویسان و جهانگردان خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده‌اند اسناد مهم و مدارک ارزنده‌ای را درباره بازار و وضعیت بازرگانی تبریز ارائه داده‌اند.
 

از مقدسی، یاقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمداله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن، جملی کارری جهانگرد ایتالیایی و ده‌ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره‌های مختلف بوده است.
بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر زندیه (یعنی بعد از زلزله‌ای که در سال ۱۱۹۳ هجری قمری روی داد) و عصر قاجار است. در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهد نشین و دارالسلطنه شد.
بازار تبریز با مساحتی معادل یک کیلومتر مربع بزرگترین اثر ثبتی کشور و وسیع‌ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته جهان به شمار می‌رود که در فهرست آثار جهانی یونسکو نیز به عنوان بزرگترین مجموعه مسقف آجری جهان به ثبت رسیده است.
این بازار با داشتن حدود ۵۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۲۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان و ۹ باب مدرسه دینی، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز شناخته می‌شود.
بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی و شرقی-غربی تشکیل شده است. راسته‌های اصلی توسط راسته‌های فرعی به هم متصل شده‌اند و در فضاهای بین آنها سراها و تیمچه‌ها بنا شده است. مهم‌ترین ورودی بازار تبریز در حال حاضر در منتهی الیه شمالی خیابان فردوسی قرار دارد.
وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد جامع، مسجد حاج صفرعلی، مدرسه طالبیه و مدرسه صادقیه در این بازار نیز گواهی بر پیشینه تاریخی این مجموعه هستند.
طاق‌ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا‌های بازرگانی قرار گرفته‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته‌است.
 

آنچه بازار تبریز را تبدیل به یک بازار منحصر به‌فرد می‌کند، بازاری‌های آن هستند که هر روز صبح به آنجا می‌آیند و کرکره‌های حجره‌های خود را بالا می‌کشند و کسب و کار را آغاز می‌کنند. بازاری که در آن از شیر مرغ پیدا تا جان آدمیزاد پیدا می شود.
بازار تبریز به طاق‌ها و گنبدهای بلند آجری شامل: بازار امیر، بازار کفاشان، راسته بازار یمنی، دوز بازار، بازار سراجان، راسته کهنه، بازارچه صفی، بازار سیدحسین، بازار میر ابوالحسن، بازار حرمخانه، بازارچه شتربان، بازار شتربان، بازار صادقیه، بازار کلاه دوزان، قیزبستی بازار و چندین بازار دیگر است.
در این مجموعه تیمچه‌ها، سراها و چهار سوق‌هایی هست که حجره‌ها و مغازه‌های آنها مرکز عمده فروش اجناس گوناگون داخلی و خارجی است.

بازار شیشه‌گرخانه
از مهم ترین و ثروتمندترین بازارهای تبریز، بازار شیشه‌گرخانه است که در بین خیابان تربیت و خیابان شهدا قرار گرفته است.
در گذشته این بازار محل تولید و فروش انواع شیشه و بلور بوده است، هر چند امروز اثری از این صنف در آن دیده نمی‌شود ولی در حجره‌های آن چیزهای خوش رنگ و خوشمزه‌ای مثل انواع شیرینی‌های تبریزی و زرشک و برگ مو را می‌توانید پیدا کنید.
 

تیمچه امیر
تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و با شکوه‌ترین تیمچه مجموعه بازار تبریز به حساب می‌ آید. بنای تیمچه را به میرزا محمدخان امیرنظام زنگنه نسبت می‌دهند که در زمان نایب السلطنه عباس میرزا (ولیعهد فتحعلی شاه) به مقام امیر نظامی رسیده است.
این بنا در مجاورت میدان شهدا و اول بازار تبریز قرار دارد و دارای طراحی هشت ضلعی با حجره‌های دو طبقه می‌باشد. بر فراز این تیمچه بزرگترین گنبد آجری موجود در بازار استوار شده که دارای پاطاق‌های مقرنس و کاربندی‌های زیبایی است. سرای امیر نیز در جنب این تیمچه واقع شده و دارای فضایی وسیع و درختکاری شده و حجره‌های متعدد است.

تیمچه مظفریه
تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخش‌های بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه آن را در سال ۱۳۰۵ هجری قمری ساخته و به مناسبت حضور مظفرالدین میزرا ولیعهد وقت در این تیمچه، به نام «مظفریه» نامگذاری شده است. هم اکنون تیمچه مظفریه یکی از مراکز عمده تجارت فرش آذربایجان و مرکز صادرات قالی این خطه و ایران بوده و از شهرت جهانی برخوردار است. بازار مظفریه تبریز دو طبقه است که هر طبقه آن ۲۶حجره فرش فروشی را در خود جای داده است.
تیمچه حاج صفرعلی هم بنائی است معظم که بانی آن حاج صفرعلی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار است.
بازار تبریز در اجماع همه این ویژگی‌ها بود که در فهرست میراث جهانی قرار گرفت و همه این‌ها حالا باعث می‌شود، بسیاری از مردم ایران و جهان برای دیدن این بازار راهی تبریز شوند.
اگر گذرتان به بازار تبریز رسید، یک استکان چای در سرای مظفریه را فراموش نکنید. صبحانه‌های سرشیر و عسل و شیربرنج های خوشمزه حاج سلطان علی را فراموش نکنید. اگر اهل غذاهای سنتی هم باشید زیر سقف این بازار قدیمی می توانید لذت طعم یک دیزی واقعی را تجربه کنید.
مجموعه بازار تاریخی تبریز شامل زیر مجموعه‌های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی، بهداشتی و سکونت برای تجار دیگر شهرها در خود بازار و خانه‌های تاجران مقیم در اطراف بازار بوده است، در چنین مجموعه‌ای چگونگی ارتباط عناصر مجموعه با یکدیگر حائز اهمیت است.
ارتباطات در این سیستم به صورت شبکه‌ای پیچیده و ویژه از افراد و روابط فردی، گروهی و صنفی است و سال‌هاست موثر بودن و کارکرد خود را ثابت کرده و به الگویی برای نمونه‌های مشابه تبدیل شده است.
مجموعه بازار تاریخی تبریز بخش عمده‌ای از تبریز قدیم و بخش موثری از تبریز کنونی را در برمی‌گیرد و شامل هسته اصلی بازار، امتداد بازار حرم‌خانه، مسجد کبود و بازارچه سرخاب است.
تاثیرگذاری بازار تبریز در روزگار کهن به قدری بوده که دروازه‌های اصلی شهر و مبادی ورود و خروج کالاهای شهر در محدوده بازار قرار گرفته بود.
امروز، هنوز یادی به جا مانده از چهار دروازه سرخاب، باغمیشه، خیابان و دروازه نوبر که در آستانه بازار، روزگاری کاروان‌های در حرکت در جاده ابریشم را میزبانی می‌کرده و موجب رونق بازرگانی می‌شده، هست.
اما بازار تبریز به عنوان بزرگترین سازه سرپوشیده و مسقف جهان، از بخش‌ها و عناصر مختلفی تشکیل شده که با وجود تمام تفاوت‌های ماهوی خود، موجب استحکام هرچه بیشتر از مجموعه شده‌اند و در کنار هم توانسته‌اند باعث استمرار عمر و اثربخشی بازار شوند.

مریم عباسی
نتهای پیام/