نصر: چرمشهر تبریز به عنوان نخستین شهرک صنعتی خصوصی ایران با وجود تولید بیش از ۸۵ درصد چرم آماده کشور به دلیل تعدد مشکلات و نبود حمایت‌های دولتی روزگار چندان خوشی را سپری نمی‌کند و بسیاری از واحدهای مستقر در قطب چرم کشور یا به تعطیلی کشیده شده‌اند و یا با ظرفیت‌های ۳۰ تا ۵۰ درصدی در حال فعالیتند.

به گزارش نصر، شهر تبریز پس از سقوط سلسله قاجاریه شاهد رشد و پیشرفت در زمینه چرم سازی کشور بوده است. اولین کارخانه ­های چرم سازی در تبریز که چرم سازی ایران، امید و خسروی بوده است که قدمت آن­ها تقریباً به ۹۰ سال گذشته (۱۳۱۰ هجری شمسی) می­رسد. پس نخستین کارخانه چرم­ سازی در کشور از سوی مرحوم صدقیانی با عنوان چرم­ سازی خسروی ایجاد شد و بعد از ۷ سال این صنعت در این شهر گسترش یافت. توسعه این صنعت از محله امامیه تبریز شروع شد و سپس تا سال ۱۳۶۲ به خیابان سعدی گسترش یافت و تعداد کارخانه های چرم سازی در آن زمان به ۴۲ واحد رسید.
در سال­های ۶۲ و ۶۳ به دلیل توسعه شهر تبریز و آلایندگی این صنایع واحدهای کارخانه ­های تولید چرم به خارج از شهر در ۲۵ کیلومتری غرب تبریز در منطقه ­ای به وسعت ۲ میلیون مترمربع (۲۰۰ هکتار) منتقل شد. این مکان تا سال ۱۳۷۹ به عنوان ناحیه صنعتی شناخته می­ شد و فاقد امکانات زیربنایی بود. در آن زمان تعداد ۲۳۰ واحد چرم ­سازی مستقر در این مکان با مشکلات زیادی مواجه بودند و  براساس مصوبه هیئت دولت برای ایجاد شهرک صنعتی خصوصی، نخستین بار شهرک صنعتی خصوصی در ایران به عنوان چرم­ سازان در تبریز ایجاد و زیرساخت ­های لازم در آن فراهم شد؛ حتی برای خرید یک خط تلفن در این شهرک در سال ۱۳۷۵ حدود ۲۵ میلیون ریال پول واریز شد.
اما در سال­های اخیر هیچ­گونه حمایت دولتی از این شهرک انجام نشد و واحدهای مستقر در آن با ماشین آلات قدیمی ۴۰ و ۵۰ ساله چرم تولید کرده و می­ کنند که در صورت برخورداری این واحدها از ماشین آلات به روز و پیشرفته، آنها می ­توانند چرم خوبی تولید کنند و تولیدات خود را به صورت کیفی افزایش دهند و در این خصوص آمارها نشان می­ دهد که" شهرک چرمشهر" قطب تولید چرم در کشور بوده و ظرفیت تولید آن سالانه ۵۰ میلیون فوت مربع است و ۴۶ درصد از چرم­ سازهای فعال کشور در این شهرک مستقر شده و کیفیت بالای چرم تولیدی و داشتن سهم قابل ملاحظه در تامین مواد اولیه کفش از قابلیت­ های این شهرک محسوب می شود و هم اکنون حدود سه هزار و ۳۰۰ نفر در واحدهای مستقر در این شهرک صنعتی مشغول به کار هستند و از حدود ۳۰۰ کارگاه موجود در آن حدود ۲۰ واحد تولیدی بیش از ۱۱ نفر پرسنل دارند و سایر واحدها با کمتر از ۱۰ نفر پرسنل فعالیت می­ کنند.

موانع تولیدی بر سر راه صنعت چرم تبریز
در دو سال اخیر بین ۲۰ تا ۳۰ درصد واحدهای تولیدی از زنجیره تولید حذف شدند و مجموعه های باقی مانده هم با ۴۰ تا۵۰ درصد ظرفیت خود کار می کنند و این در حالی است که با افزایش قیمت ارز و سایر نوسان های قیمتی، صنف کفش با چالش های جدی تری روبرو می شود و نوسانات بازار ارز سبب دپوی مواد اولیه توسط واردکنندگان و متعاقب آن افزایش مواد اولیه آن شده است.
* رکود صنعت چرم و کفش تبریز به عنوان یک برند شناخته شده در ورای مرزهای ملی، پدیده­ای چندمتغیری که علاوه بر عوامل فوق الذکر، از مشکلات دیگری مانند کهنه و فرسوده بودن ماشین آلات و تجهیزات، به روز نشدن مهارت مدیران و کارگران و نیز تبعات تحریم­ های اقتصادی متاثر است.
*ضعف در خصوص بازاریابی: ایجاد جذابیت کالا در بازار و ترغیب خریدار برای خرید دو نکته مهم در بازاریابی است که با توجه به این موضوع چرمساز تبریزی باید ارتقای کیفیت دهد تا بازار خود را از دست ندهد. برای توسعه فعالیتهای صنعتی و تولیدی در صنعت چرم آذربایجان شرقی با تلاشهای انجامشده دانشگاه چرم در شهر تبریز ایجاد شده است. همچنین از فعالیتهای تشکلها و اتحادیه تولیدکننده حمایت شده است تا جایی که اکنون ۸۰ درصد تولیدکنندهها در این تشکلها حضور دارند. همچنین دولت­ ها می ­توانند با فراهم سازی زمینه ­های حضور در نمایشگاه­های تخصصی و بین المللی در این صنعت سبب رونق بیشتر در این راستا گردیم. 
*در حال حاضر بحران در صنعت چرم موجب شده که نتوانیم با رقبا رقابت کنیم؛ چرا که ماشین آلات کارخانه ­ها به روز نیست و همین فرسوده بودن ماشین آلات و نبود تکنولوژی به روز مانعی بر سر راه این تولید گذاشته در حالی که وقتی صنعت چرم در دنیا دچار بحران شد، دولت ترکیه برای کمک به رفع این بحران به فعالان این صنعت وام چهار درصدی پنج ساله با یک سال استمهال پرداخت کرد و آنها با استفاده از این وام اقدام به خرید ماشین آلات به روز و آخرین فناوری این صنعت کردند؛ به طوری که اکنون با ایتالیا رقابت می­ کنند. در کشور ما به فعالان این صنعت وام ۲۷ درصدی با سودهای بالا پرداخت شد و ما مجبور شدیم دستگاه­های کهنه تولید کنندگان خارجی را خریداری کنیم.
*هم اکنون ۵۰ درصد واحدهای مستقر در چرمشهر به دلیل مالیات بر ارزش افزوده تعطیل و این مشکل کمر کل صنایع به ویژه چرم و کفش را شکسته است. در کشور ما هر سال بدون در نظر گرفتن بحران در بازار، مالیات افزایش می­ یابد و نه تنها صنعت چرم و کفش بلکه تمام صنایع کشور متاثر از مالیات بر ارزش افزوده ضربه می­ بیند و این امر موجب می­ شود هم صادرات با مشکل مواجه شود و هم بازار داخلی از دست برود.
*با وجود اینکه مرزهای کشور ما امن است، ولی ورود حجم بالای کالای قاچاق به ویژه چرم و کفش به کشور جای سوال دارد. در پی رواج بیشتر پدیده قاچاق در سایر استان­ها، میزان متقاضیان کفش چرم تبریز در این استان­ها کاسته شده است. در ۵ سال اخیر براساس آمار رسمی میزان متوسط واردات کفش به کشور در سال ۱۰ میلیون دلار از گمرکات است، در حالی که کشورهای صادر کننده آمار رسمی صادرات به ایران را ۳۰۰ میلیون دلار اعلام کرده­ اند.
*تولید کنندگان ترکیه از دیگر تهدیدهای صنعت کفش و چرم تبریز هستند، زیرا آنها بر روی بازار ایران تمرکز کرده و ۹۰ درصد قاچاق کفش به کشور را کفش های ترکیه به خود اختصاص داده است.
*ضعف در بسته بندی محصولات چرمی: به دلیل اینکه تولید کننده تصور می­ کند که این مسئله باعث ایجاد هزینه بر وی می­ گردد که برای او صرف نمی ­کند، به همین سبب باید در این خصوص فرهنگ سازی و طراحی لازم و مناسب برای بسته بندی آن صورت دهیم که خود این موضوع مانعی بر سر راه برند سازی و در نتیجه تولید این صنعت به صورت کیفی می­ گردد.
 
تعدد مشکلات داخلی توان رقابتی صنعت چرم در بازارهای خارجی را گرفته است
مدیر عامل شهرک صنعتی چرمشهر تبریز در این خصوص به خبرنگار فارس می گوید: تبریز قطب صنعت چرم ایران است و سال ۱۳۰۸ نخستین چرمسازی با نام خسروی در این شهر ایجاد شده و در حالی که اکنون ۸۵ تا ۹۰ درصد صادرات چرم آماده کشور از آذربایجان شرقی و تبریز صورت می گیرد، این صنعت با مشکلات عدیده ای دست به گریبان و حمایت های صورت گرفته از آن در حد صفر است.
مهدی امینی ادامه می دهد: در شهرک چرم تبریز به عنوان نخستین شهرک خصوصی این حوزه در کشور، ۳۸۰ واحد چرم سازی حضور دارند در حالی که چرمشهر مشهد یه عنوان یک شهرک دولتی تنها با ۳۰ واحد فعالیت می کند و با وجود این اختلاف فاحش در حجم فعالیت ها، ۱۲ میلیارد تسهیلات برای تصفیه خانه چرمشهر مشهد پرداخت می شود اما تا کنون ریالی تسهیلات به قطب چرم کشور تزریق نشده و حتی اگر از این اختلاف در تعداد واحدها و میزان تولید نیژ چشم پوشی کنیم، طبق ماده ۱۱ شهرک های صنعتی هیچ تفاوتی بین شهرک های خصوصی و دولتی از بابت پرداخت تسهیلات وجود ندارد با این حال حتی این بندهای قانونی نیز برای حمایت از صنعت چرم تبریز رعایت نشده‌اند.
مدیرعامل شهرک چرم تبریز تصریح می کند: البته مشکل این صنعت از همان پله نخست یعنی نگهداری صحیح پوست شروع می شود و مخاطب اصلی پوست که چرمسازی است، نمی تواند از کشتارگاه پوست بگیرد و به دلیل فروش پوست به دلال و نگهداری نادرست آن، ماده خام و اولیه در بدترین شرایط وارد واحدهای چرم سازی می شود و حتی در بحث کشتارگاه ها نیز به دلیل نبود واحدهای صنعتی و ارجحیت گوشت بر همه فرآورده های حاصل از کشتار دام، پوست به شکل درست و صحیح از گوشت جدا نمی شود.

صادرات به ۱۰ کشور و تولید ۸۰ رنگ چرم در تبریز
وی می افزاید: وقتی به این مشکلات اولیه موارد حادتری چون تأمین مواد اولیه با چندین برابر قیمت، فرسودگی ماشین آلات و تسهیلات با درصدهای بالا اضافه می شود، دیگر بحثی تحت عنوان قدرت رقابت چرم ایرانی با رقبای خارجی عملا مفهوم خود را از دست می دهد و در بازار داخلی نیز موضوع خرید مدت دار چرم از چرم کاران توسط صنایع هدفی چون کیف و کفش و فروش نقدی محصول حاصل از آن به چند برابر قیمت تمام شده واقعی چالشی جدی برای فعالان صنعت چرم محسوب می شود که در کنار فقر در طراحی به روز محصولاتی چون کفش موجب شده تا مردم به سمت استفاده از اجناس غیر چرم و نامرغوب کشیده شوند و در واقع بنا به چنین دلایلی بازار داخلی چرم نیز از دست رفته که نتیجه همه اینها فشار روزافزون به واحد های چرم سازی است.
امینی به فعال بودن ۱۲۰ واحد از ۳۸۰ واحد مستقر در شهرک چرم تبریز با ظرفیت تولید متوسط ۵۰ درصد اشاره کرده و می گوید: نوسازی ماشین آلات و نظارت بر حوزه دام و کشتارگاه ها با هدف نظام مند کردن تولید و رساندن چرم با کیفیت به مخاطب اصلی یعنی چرم ساز از مهمترین الزامات برای توسعه فعالیت های این صنعت است چون با همه مشکلات و تنگناهای ذکر شده، صنعت چرم تبریز توان بالقوه صادراتی دارد و در همین شرایط به آذربایجان، ترکیه، روسیه، اوکراین، چین صادرات داریم و حتی واحدهایی در چرمشهر فعال هستند که تولیدات خود را به ۱۰ کشور صادر و یا در ۸۰ رنگ چرم تولید می کنند و افزایش این ظرفیت ها حمایت های دولتی را می طلبد تا از طریق ارائه تسهیلات کم بهره زمینه را برای خرید ماشین آلات جدید فراهم کند و بخشودگی جرائم مالیاتی نیز دیگر اهرم حمایتی دیگری است که می تواند چرخ این صنعت را سریع تر به حرکت درآورد و البته نیروی کار ساده برای فعالیت در واحدهای چرم سازی نیز مشکلی است که باید برای آن چاره اندیشی شود.
 
مشکل نقدینگی و کاهش سرمایه چرم سازان به دلیل عرضه بیش از تقاضا و فروش مدت دار 
عضو اتاق بازرگانی تبریز و رییس انجمن چرم آذربایجان شرقی نیز در تشریح وضعیت فعلی این صنعت در استان و به ویژه تبریز می گوید: به لحاظ آماری ۳۰۰ واحد در شهرک چرم و کفش تبریز مستقر هستند که از این تعداد ۶۰ واحد مجموعه های بزرگ هستند و مابقی واحدهای کوچک هستند که حتی برخی زیر هزار متر مساحت  زیر ۱۰ نفر نیرو دارند و از این تعداد یکصد واحد فعال هستند که این واحدها نیز به طور متوسط با ۳۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت کار می کنند و بازگشت سرمایه صنایع پایین دستی چون کیف و کفش مهمترین مشکل این حوزه است و متأسفانه بخاطر مازاد تولید چرم به نسبت نیاز تقاضای داخلی بخش قابل توجهی از ظرفیت تولید این واحدها راکد است و راهکار برون رفت از این شرایط نیز گشوده شدن بازارهای صادراتی است تا بتوان از ظرفیت خالی صنعت چرم استان که به نوعی سرمایه ملی است، برای تولید و صادرات استفاده کرد چرا که حتی با وجود فعالیت واحدها با ۳۰ درصد ظرفیت نیز میزان تولید بیش از تقاضاست و نتیجه آن فروش چرم با چک های مدت دار بیش از ۹ ماه است و با اضافه شدن تورم به همه این مشکلات، سرمایه چرم کاران روز به روز کوچکتر می شود یعنی عرضه مازاد چرم منجر به فروش مدت دار تولیدات و در نهایت مشکل نقدینگی واحدها شده است.
مسعود بنابیان می افزاید: صددرصد نیاز چرم کشور از داخل تامین می شود و با این حال حتی بیش از ۷۰ درصد ظرفیت چرم شهر تبریز خالی و بلا استفاده است و با توجه به قیمت نیم بهای چرم تولید داخل نسبت به نمونه های مشابه خارجی هیچ وارداتی چه از نوع قانونی و چه به صورت قاچاق وارد کشور نمی شود و البته در نقطه مقابل نیز صادرات چندانی در این حوزه نداریم و حتی با وجود افزایش تقریبی این میزان در سال گذشته، تنها حدود پنج درصد چرم تولید داخل صادر شده است و البته خروج چرم خام از مشور به صورت پوست گاو یا وِت فلو نیز نه تنها عوارض دارد بلکه ممنوع است و به همین دلیل صادرات چرم خام نیز نداریم. 
 
برنامه ریزی مشخص و مدونی برای صنعت چرم وجود ندارد
وی تأکید می کند: برای صنعت چرم سنگین کشور که بیشترین سرمایه گذاری صورت گرفته در تبریز نیز مربوط به این بخش است، استراتژی و برنامه ریزی مشخص و مدونی نداریم در حالی که به شدت نیازمند حمایت دولتی برای ایجاد و توسعه واحدهای بزرگ و دارای توان صادراتی است و از سوی دیگر به دلیل نبود رشته چرم سازی در دانشگاه های کشور، با مشکل دانش فنی در حوزه چرم سازی نیز مواجه هستیم و برای نمونه در واحدی که در تبریز داریم یا خودمان آموزش های لازم در این زمینه را به نیروی انسانی می دهیم یا کارشناسی را از کشورهایی مانند ترکیه می آوریم و در واقع خودمان نیروی انسانی مورد نیازمان را تربیت می کنیم و تا کنون بخش دولت هیچ برنامه ای در این خصوص نداشته و کمبود نیرویی که مایل به کار در خط تولید چرم باشد نیز به این مشکلات دامن می زند و اکنون در تبریز با مشکل جدی کمبود نیروی کار روبه‌رو هستیم.
بنابیان به ظرفیت های بالقوه صنعت چرم آذربایجان شرقی اشاره کرده و می گوید: وقتی چرم تبریز به ترکیه، چین و اروپا صادر می شود، نشانگر کیفیت خوب محصول تولیدی است و انواع چرم با کیفیت ها و قیمتهای متفاوت توسط چرم کاران تبریزی تولید می شود که این توان صنعت چرم استان را نشان می دهد و همچنین حدود ۸۰ درصد چرم رویه گاوی  و ۹۵ درصد چرم اشبالت کشور از تبریز تامین می شود با این وجود به دلیل قوانین جدید سامانه جامع تجارت در واردات مواد اولیه مشکل داریم و خیلی از واحدها کوچک هستند و امکان واردات مستقیم مواد اولیه مورد نیاز خود را ندارند و شرکت های وارد کننده نیز متاسفانه فعلا امکان واردات این مواد را ندارند و اگر به صادر کنندگان چرم اجازه داده شود در مقابل صادراتشان، واردات مواد اولیه چرم را انجام بدهند بسیاری از این مشکلات حل می شود در حالی که فعلا این مجوز تنها به میزان پروانه تولید داده می شود و به همین دلیل با کمبود شدید و گرانی مواد اولیه چرم در کشور مواجه هستیم.
 
بی توجهی به بحث تخصص مهمترین ضعف صنعت چرم 
موسی باستانیان شاهگلی عضو هیات مدیره اتحادیه چرم نیز  معتقد است مهمترین مشکلی که صنعت چرم استان در حال حاضر با آن دست به گریبان است، موضوع نبود نیروی متخصص است و به خبرنگار فارس می گوید: این کمبود از نیروی کار ساده گرفته تا نفرات آشنا به امور فنی و مسلط به تعمیر و نگهداری ماشین آلات و تکنسین مشهود است و متأسفانه هیچ یک از مجموعه های آموزشی از سازمان فنی و حرفه ای گرفته تا مراکز دانشگاهی تا کنون اقدام و حرکتی در این زمینه انجام نداده اند.
وی خاطر نشان می کند: صنعت چرم صنعتی استهلاک بر بوده و دستگاه ها و ماشین آلات آن نیاز به تعمیر و نگهداری مستمر و متوسط به بالا دارد و این امر در مورد صنعت چرم کشور و تبریز نیز با توجه به فرسوده بودن تجهیزات و ماشین آلات آن اهمیت به مراتب بالاتری دارد اما با این وجود کوچکترین اقدامی نه تنها برای آموزش و تربیت نیروی متخصص و تکنسین مورد نیاز صنعت چرم انجام نشده بلکه اکنون در مورد نیروی کار ساده نیز مشکل جدی داریم و همین رویه در تمام زنجیره چرم سازی برقرار است و نتیجه آن را در شرایط نابسامان صنعت چرم مشاهده می کنیم. 
شکی وجود ندارد که صنعت چرم و کفش تبریز به عنوان یک مزیت صنعتی پیشینه­ دار در این شهر دارای محاسن فراوانی است و باید تصمیم ­های متناسبی با وضعیت فعلی آن اتخاذ شود تا مانع از ایجاد بحران در این صنعت شد چرا که بی تردید توانمندی های تولیدات چرم کشور و بالاخص تبریز در عرصه تولید و صادرات محصولات ایرانی، اشتغالزایی و دیگر موفقیت ها در عرصه اقتصاد کشور بدیهی و غیر قابل کتمان بوده و باتوجه به اینکه صنعت کفش تبریز یک صنعت اشتغال زا و ارز آور و تاثیر گذار در عرصه اقتصاد و تجارت استان است، انتظار ­می رود با رفع موانع و مشکلات بر سر راه این صنعت، بسترهای لازم برای توسعه و رونق صنعت چرم تبریز فراهم شود.

حسن عبدالهی
انتهای پیام/