به گزارش نصر، انسان ها با تصرف طبیعت، اکوسیستم روستایی و شهری را به وجود آوردند و حیوانات اهلی در طول مدت هزاران سال به همزیستی با انسان ها رسیدند. سگ‌ ها و گربه ‌ها بهترین مثال همزیستی حیوانات با انسان ها هستند که طی هزاران سال زندگی طولانی در کنار انسان ‌ها، به صورت متقابل از وجود هم منتفع شده ‌اند و تبدیل به حیواناتی اهلی و کاملا وابسته به انسان شدند و امروز بهترین مکان برای آن ها زندگی در کنار جوامع انسانی است. به عبارت دیگر، حضور حیواناتی چون سگ، گربه، الاغ، اسب، گوسفند، گاو و دیگر حیوانات اهلی فقط در کنار جوامع بشری معنی و تداوم می یابد و نمی توان این حیوانات اهلی را به عنوان حیات وحش و جزو محیط زیست طبیعی قلمداد کرد.
بی تردید حیات جانوری، جزء جدایی ناپذیر از حیات شهری است و حذف یکی از آنان، حیات ساکنان دیگر در شهرها را مختل خواهد کرد، چرا که این تعامل و رابطه دوسویه تضمین کننده و معنی دهنده حیات بشری است. متاسفانه امروزه برخی افراد به اشتباه تصور می کنند انسان ها جای سگ ها و گربه ها را در طبیعت گرفته اند! اما محیط زیست شهری، طبیعت و آنچه از آن محیط زیست طبیعی یاد می شود نیست، چرا که اگر پایمان به یک طبیعت بکر مثل جنگل، دشت و مرتع برسد، هیچ اثری از گونه حیوانات شهری اعم از سگ، گربه، کلاغ، موش و... نخواهیم دید؛ به عبارتی این موجودات در جایی که جمعیت جوامع انسانی وجود دارد، می‌توانند زندگی کنند.
 
بی برنامگی در مدیریت حیوانات شهری
امروزه در کشورهای در حال توسعه، برخی فعالیت های تکروی و ناسازگارانه انسان باعث از بین رفتن بخش مهمی از زیستگاه شهری می شود که متاسفانه به صورت آگاهانه و نا آگاهانه، شهروندان و مدیریت شهری توجهی نسبت به این تغییرات ندارند، به طوری که شاهد آلودگی های زیست محیطی و حذف نشانه های طبیعت از رنگ و روی جوامع بشری و از کنترل خارج شدن مدیریت حیوانات شهری هستیم.
این درحالی است که مدیران و برنامه ریزان شهر و کشورهای توسعه یافته سعی کرده اند تا دست آشتی به طبیعت داده و با مدیریت درست و علمی این موضوع، کمک کنند تا جمعیت حیوانات شهری در محیط ‌های زیست انسانی کنترل شود؛ به نحوی که در بسیاری از این کشورها وجود گونه‌ های مختلف جانوری نه تنها غیر عادی نیست، بلکه شهروندان به راحتی با این مسئله کنار آمده ‌اند. به واقع ما در محیط های زندگی خود با دو نوع از جانوران مواجهیم، جانوران موذی و حیوانات اهلی. با جانوران موذی مانند موش به روش های مختلف مبارزه می کنیم و حیوانات اهلی را در کنار خود می پذیریم. مثال گربه ها نمونه بارزی از این مساله است، احتمالا هیچ کسی تا کنون با شهرداری محل زندگی خود تماس نگرفته تا از حضور یک گربه در کوچه شان شکایت کند، اما در مورد سگ ها این طور نیست و علت آن از سویی عدم پذیرش سگ ها به عنوان حیوانات اهلی شهری از سمت بخش بزرگی از جامعه و از سوی دیگر عدم مدیریت درست مساله سگ های بلاصاحب توسط دستگاه های مسئول است. لذا بخش مهمی از وظایف مدیریت شهری، احترام و حفظ حقوق حیوانات، گونه های گیاهی و بومی در کنار حیات انسان ‌ها است و کشتار مستقیم و غیر مستقیم حیوانات شهری به بهانه ازدیاد جمعیت آنها نه تنها غیر انسانی است بلکه موجب ایجاد مشکلات اجتماعی و بهداشتی نیز می گردد.
 
تعارض بین موافقان و مخالفان حیوانات شهری
همواره نگهداری حیوانات در فضاهای شهری با تعارض زیادی همراه بود و محل مناقشه بین شهروندان بوده است، ولی متاسفانه مراجع قانون ‌گذار در وضع آئین ‌نامه‌ های اجرایی عملکرد ضعیفی داشته و همچنان نتوانسته اند بین دو دیدگاه مختلف نسبت به حیوانات شهری تعادل برقرار کنند.
سگ ها موجوداتی هستند که گاه با اقبال و عشق حیوان ‌دوستان مواجه هستند و گاه با خشم و پرخاش شهروندانی که از آن ها ترس یا تنفر دارند؛ یعنی تعداد زیادی از مردم مدعی هستند که سگ های رها شده به دلیل تهدید امنیت و سلامت شهروندان، باید کنترل و مدیریت شوند و تعداد دیگری معتقدند نباید هیچ آزاری به آن ها رساند و با دیدن خشونت علیه سگ ها، به شدت واکنش نشان می دهند.
اسارت، کشتار و برخورد ناشایست با حیوانات از جمله حیوانات شهری به بهانه ازدیاد جمعیت آنان، یکی از مصادیق خشونت محسوب می شود که هر دو دسته از شهروندان، چه آن ها که دوستدار حیوانات هستند و چه آن ها که دل خوشی از حیوانات ندارند را آزار می ‌دهد. روش کشتار که از سال ها پیش در تبریز منسوخ شده، نه تنها راه حل قطعی برای کاهش جمعیت این جانداران شهری نیست، بلکه سبب افزایش خشم اجتماعی و حرکت ‌های عمومی برای مقابله با این راهکار ناهنجار هم می شود.
 
احترام به حقوق حیوانات یک اصل شرعی و قانونی
حیوانات هم به مانند انسان‌ ها از حقوق خاص خویش مانند حق حیات، حق امنیت، حق زیست طبیعی و مانند آن ها را برخوردارند و تضییع حقوق حیوانات طبق قانون مجازات اسلامی جرم بوده و به نوعی ترویج خشونت نیز محسوب می‌شود و از طرفی نظم عمومی جامعه را برهم زده و بهداشت روانی جامعه را به مخاطره می‌اندازد.
قرآن کریم در زمینه احترام به حقوق حیوانات آیه های بسیاری دارد که انسان ها را به حفظ حقوق همه مخلوقات خدا دعوت می کند. خداوند متعال در سوره مبارکه انعام (38) می فرماید: «هیچ جنبنده ای در زمین نیست و هیچ پرنده ای که با دو بال خود پرواز می کند، وجود ندارد؛ مگر اینکه امت هایی مانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب فروگذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پرودگارشان محشور می‌شوند.»
خداوند ضامن و روزی رسان همه جاندارانی است که خلق کرده است؛ به طوری که در آیه 60 سوره مبارکه عنکبوت آمده است: «چه بسیار جاندارانی که نمی توانند متحمل روزی خود شوند، خداست که آنها و شما را روزی می دهد و اوست شنوای دانا».
 
تجربه موفق هلند در مدیریت سگ های بلاصاحب
در گزارشی که خبرگزاری خبرآنلاین در همین خصوص منتشر کرد، به الگوی موفق هلند در مدیریت حیوانات شهری اشاره شده است. برای مدتی طولانی هلند آمار بیشترین تعداد سگ خیابانی در اروپا به دلایل مختلفی از جمله اینکه دیگر دوست داشتنی و کوچک نبودند یا نژاد خالصی نداشتند یا مردم به دلیل پایان فصل شکار، آنها را در خیابان رها می‌کردند را داشت؛ اما امروزه موفق شده است عنوان اولین کشوری که حتی یک سگ بلاصاحب در خیابان‌هایش ندارد، را کسب کند.
در نهایت دولت هلند تصمیم گرفت تا راه حل قطعی برای این مشکل پیدا کند. دولت هزینه عقیم کردن سگ ‌ها را به طور رایگان برعهده گرفت و اقدامات حقوقی این عمل را با نتایج عالی اجرا کرد؛ برای کسانی که با حیوانات بدرفتاری می ‌کنند یا حیوانات خانگی خود را در خیابان رها می ‌کنند، مجازات زندان در نظر گرفت. برای به سرپرستی گرفتن سگ ‌هایی با نژاد خاص و اصیل، مالیات سنگین وضع کرد به این ترتیب کسانی که می ‌خواهند در خانه خود سگ داشته باشند، تشویق می ‌شدند یکی از حیوانات زیادی را که در پناهگاه ها زیست می ‌کنند، بپذیرند و با این اقدام برای محدود کردن پرورش سگ، روند تبدیل به تجارت شدن خرید و فروش موجودات زنده، کمرنگ ‌تر شد.
 
ایجاد پناهگاه حیوانات توسط شهرداری تبریز
مدتی است که موضوع مدیریت حیوانات شهری به خصوص سگ ها به دغدغه جدی مسئولان شهری تبریز تبدیل شده است و برنامه های خوبی در این خصوص تدوین می شود. "وحید امامی کیا"، رئیس اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری کلانشهر تبریز در گفتگو با خبرنگار «نصر» از برنامه ریزی برای مدیریت چالش حیوانات شهری در تبریز خبر می دهد و با بیان اینکه طبق مصوبه وزارت کشور، جمع آوری و کنترل جمعیت حیوانات شهری به روش زنده گیری و دورسازی یکی از وظایف شهرداری است، افزود: متاسفانه این روش با اعتراض حامیان حیوانات شهری به دلیل دور از دسترس بودن برای غذارسانی مواجه می شود.
وی اظهار کرد: برخی افراد با گرفتن فیلم موقع زنده گیری با استفاده از پیستول های بیهوشی و انتشار در فضای مجازی، زمینه بدبینی نسبت به مجموعه شهرداری را فراهم می سازند. این درحالیست ما که بعد از زنده گیری و به هوش آمدن سگ ها، آن ها را در فاصله های دور از محیط شهری رهاسازی می کردیم.
امامی کیا تصریح کرد: بعد از ماجرای تجمع غیرقانونی عده ای از حامیان حقوق حیوانات در اردیبهشت ماه سال جاری، شهردار وقت تصمیم بر تاسیس پناهگاه حیوانات شهری با تمام تجهیزات و امکانات و با هزینه مجموعه شهرداری گرفت که بر همین اساس مقرر شد طی یک قرارداد پنج ساله، مدیریت پناهگاه حیوانات شهرداری را به یکی از انجمن های حمایت از حیوانات واگذار کنیم؛ اما به دلیل اختلافی که بین حامیان حیوانات وجود دارد، هیچ یک از مدعیان حامی حقوق حیوانات طبق فراخوانی که داده بودیم، حاضر به همکاری با ما نشدند.
وی ادامه داد: در نهایت شهرداری تبریز مصمم شده است با دعوت از افراد متخصص خود مدیریت پناهگاه حیوانات را مدیریت کند.
رئیس اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری کلانشهر تبریز با اشاره به اینکه متاسفانه خیلی از افرادی که مدعی حمایت از حقوق حیوانات هستند، به دنبال منافع مالی و داد و ستدهای غیرقانونی هستند، اذعان کرد: خرید و فروش اسکلت مرغ، توله کشی و فروش نژادهای خاص و جفت یابی برای حیوانات تحت نظر از جمله منافع این افراد به ظاهر مدعی حقوق حیوانات محسوب می شود تا آن شعارهای زیبا پوششی برای فعالیت های منفعت طلبانه شان باشد.
امامی کیا به اقدام شهرداری تبریز عقیم سازی حیوانات شهری اشاره کرد و گفت: برای عقیم سازی سگ های بدون صاحب طی یک قراردادی با دانشکده دامپزشکی دانشگاه تبریز، قرار بر این شد تا بالغ بر هزار قلاده سگ ماده را عقیم سازی و تحویل پناهگاه شهرداری دهیم.
وی اذعان کرد: طی ارتباط و رایزنی هایی که با تک تک مدعیان حمایت از حقوق حیوانات داشتیم، به این نتیجه رسیدیم که توان همکاری آن ها در حد ادعایشان نیست، چون توان مدیریتی و مالی متناسب با این موضوع را ندارند.
این مقام مسئول افزود: با وجود افزایش تعداد زاد و ولد سگ ها، نمی ‌توان زمان دقیقی برای پایان معضل سگ های بدون صاحب در سطح تبریز تعیین کرد، اما عملیات جمع آوری و عقیم سازی آن‌ ها بطور جدی و با سرعت مناسبی آغاز شده است و در صورتی که تیم ‌های زنده گیری و عقیم سازی بیشتر شوند و پناهگاه ‌شهرداری تبریز به طور کامل به بهره برداری برسد، می ‌توان در میان مدت به هدف نهایی رسید.
 
با حیوانات شهری چه کنیم؟
دکتر "امیرعلی گلزار" دامپزشک و متخصص بیماری های تولید مثل حیوانات در گفت و گو با خبرنگار «نصر» به سوالات و ابهامات در مورد حیوانات شهری پاسخ داد.
وی عمده دلایل حمله حیوانات به انسان ها را احساس خطر و تهدید از سوی انسان ها، اذیت شدن، مشکلات فیزیولوژیک، هاری، ترس از نور و ترس از عصا یا چوب دستی افراد دانست و افزود: اکثر واکنش سگ ‌ها و گربه‌ ها کاملا وابسته به رفتاری است که از انسان ‌ها می بینند؛ بنابراین شناخت حیوانات و یافتن راه برخورد مناسب با آن ها، بهترین راه برای کاهش صدمات ناشی از حمله حیوانات به انسان ها است.
دکتر گلزار با بیان اینکه بی تردید آزار هر موجود زنده ای می تواند خطرآفرین باشد، اظهار کرد: بی تردید سگ ها و گربه های ولگرد از سال ها پیش توسط انسان ها اهلی شده اند، ولی چون تربیت نشده اند می توانند به دلایل مختلفی به انسان ها حمله کرده و حادثه آفرین باشند؛ به عنوان مثال اگر سگی امروز اذیت شود، دو روز بعد به دلیل ناتوانی در تشخیص فرد آسیب رسان، به یک شخص دیگر با همان رنگ لباس و جنسیت حمله می کند.
این متخصص دامپزشکی به یکی از راهکارهای کنترل زاد و ولد حیوانات بی سرپرست اشاره کرد و گفت: شهرداری باید طی یک برنامه جامع برای عقیم سازی حیوانات شهری اقدام کند و همکاری کلینیک های دامپزشکی، مراکز آموزشی و بهره گیری از ظرفیت های بخش خصوصی برای عقیم سازی سگ های بلاصاحب می تواند این روند را تسریع کرده و بعد از پلاک کوبی و واکسینه شدن، می توان سگ ها را در محیط آزاد رها کرد.
دکتر گلزار با بیان اینکه روش های علمی دیگری غیر از عقیم سازی برای کنترل جمعیت حیوانات شهری وجود دارد، تصریح کرد: یکی از همکاران دامپزشک در شیراز با اختراع دارویی توانسته باروری سگ های بلاصاحب را کنترل کند و آن را به تولید انبوه برساند.
دکتر گلزار در ادامه  با اشاره به فضای غیر منطقی و غیرعلمی حاکم بر مدیریت حیوانات شهری، برخی از سوءاستفاده ها از این وضعیت را خاطرنشان ساخته و می گوید: متاسفانه برخی از مدعیان حامی از حقوق حیوانات، با شایعه پراکنی و عوام فریبی القا می کنند دامپزشک ها با حقوق حیوانات مخالفند و ایجاد چنین فضای مسمومی موجب اختلاف و تنش بین تاثیرگذاران در این حوزه می شود.
وی به برخی عوام فریبی و اقدامات پوپولیستی مدعیان حمایت از حیوانات اشاره کرد و افزود: متاسفانه شاهد سوءاستفاده های مختلف از موضوع حیوانات بلاصاحب در تبریز هستیم.
این متخصص دامپزشکی به الگوی مدیریت حیوانات شهری در دنیا اشاره نمود و گفت: کنترل و مدیریت حیوانات ولگرد موضوعی است که در همه جای دنیا و در هر شهری وجود دارد. ببینیم آن ها با چه روش هایی این مشکل را مدیریت می کنند، ما هم همانطور مدیریت کنیم.
دکتر گلزار غذارسانی به حیوانات شهری را عملی نادرست دانست و تاکید کرد: هنگامی که غذا به راحتی از طریق پسماندها یا غذارسانی دستی توسط دوستداران حیوانات در اختیار سگ های خیابانی قرار می‌گیرد، میزان تولید مثل آن ‌ها افزایش پیدا می ‌کند. حیوانات به طور طبیعی با ازدیاد منابع غذایی تولید مثل بیشتری می کنند.
وی افزود: غذا دادن به حیوانات شهری از جمله سگ و گربه و حتی پرندگان روند طبیعی زندگی آن ‌ها را بهم می‌ ریزد. چرا که حیوانات از جمله سگ ها به دلیل تغذیه از لاشه های پسماندهای تر، عادت به خوردن غذای خشک ندارند و بعضی مواقع حامیان و دوستداران حیوانات که از سر دلسوزی به آنان غذای خشک می دهند، موجب اختلال در گوارش این حیوانات و تلف شدن آنها می شوند.
دکتر گلزار ابراز کرد: پرسه سگ های ولگرد در سطح شهر، معابر عمومی و مناطق مسکونی سبب رعب و وحشت و گلایه شهروندان می‌ شود، ولی در نهایت پناهگاه ها می ‌توانند حجم زیادی از آن ‌ها را پوشش دهند. در این خصوص سلامتی و جان مردم در میان است و کوتاهی در اجرای برنامه ‌های ساماندهی سگ‌ های ولگرد، می ‌تواند خانواده ‌های زیادی را با مشکل و استرس مواجه کرده و زندگی سایر حیوانات را به خطر اندازد.
وی در پایان تصریح کرد: مسئولان و دستگاه ‌های اجرایی باید آستین همت بالا زده و با مدیریت علمی و درست به معضل حیوانات بلاصاحب شهری پایان دهند.
 
تجربه تلخ یک خانواده
افسانه خانم، مادر یکی از شهروندان آسیب دیده از حمله سگ به فرزندش است که به خبرنگار «نصر» در خصوص حمله یک سگ به کودک خردسال خود توضیح می دهد. این مادر درباره لزوم مدیریت سگ ‌های بلاصاحب و حتی صاحبدار به مسئولان امر هشدار داد و افزود: موضوع حیوانات خانگی در ایران موضوع جدیدی است که فرهنگ و قوانین آن هنوز در کشور ما جا نیافتاده است. تولید مثل و بهداشت سگ ‌های خانگی و بدون صاحب شهری به هیچ وجه کنترل نمی ‌شود و می توان گفت این وضعیت عامل بخش مهمی از مشکلات موجود است.
وی افزود: ما در شهر جدید سهند زندگی می کنیم و هنگام برگشت به خانه، سر کوچه که رسیدیم، یک سگ بدون قلاده به یکباره جلوی ما پرید و دخترم نازنین که پنج ساله بود، از ترس سگ و شدت داد و فریاد من بسیار شوکه شده بود و با کمک یکی از کسبه محل، سگ از ما فاصله گرفت و ما به خانه برگشتیم، هنوز قلبمان تند تند می تپید و آثار ترسمان مشهود بود که از فردای آن روز دخترم به بیماری خود ایمنی دچار شده و موهایش بصورت سکه‌ ای شروع به ریختن کردند.
 
لزوم مدیریت علمی و حساب شده برای پایان چالش سگ های خیابانی
به نظر می رسد برای کنترل و مدیریت حیوانات شهری هیچ بن بستی وجود ندارد و همه دستگاه های مسئول و نیز سازمان های مردم نهاد می توانند با یک مدیریت علمی و حساب شده به چالش رو به افزایش حیوانات شهری بلاصاحب پایان دهند.
علی رغم توجه به حقوق حیوانات، نباید ازدیاد جمعیت موجودات بی ‌سرپرست و عدم رسیدگی به زیست سالم آن ها را که اصلی ترین دغدغه اجتماعی و بهداشتی ما در این خصوص است را فراموش کرد، چرا که توجه به این موضوع، خود به نوعی احترام گذاشتن به حقوق حیوانات و پیشگیری از خشونت علیه آن هاست.
حفظ زیست بوم و از میان نبردن محل‌های زندگی حیوانات شهری، ساخت پناهگاه ‌های استاندارد و رسیدگی به بهداشت و سلامت و نیز کنترل جمعیت اصولی حیوانات شهری از جمله سگ ها، بخشی از این اقدامات حمایتی است. برای مثال کشورهایی مانند قطر، عربستان و ترکیه راه‌حل‌های نوآورانه متعددی برای نصب جعبه ‌هایی در محل زندگی حیوانات ابداع کرده‎ اند، این در حالی است که کشتار از طریق سم، اسلحه و به دار آویختن و...، به رویه ای در حال افزایش علیه حیوانات شهری در جامعه ما تبدیل شده است.
به نظر می رسد، تغییر رویکرد کشورهای توسعه یافته به توسعه پایدار و احیای اکوسیستم ‌ها، تنها راه حل باقی مانده و درست برای ادامه حیات انسان بر روی کره زمین است و گونه ‌های بومی و جانوری شامل حیوانات و حشرات بخش مهمی از این رویکرد را شامل می‌ شوند.
 
گزارش از سحر مغفرت
منتشر شده در ماهنامه نصر آذربایجان

انتهای پیام/