به گزارش نصر، برپایی یک چادر در محوطه باغ گلستان تبریز در ۱۶ سال پیش دختر نوجوان رزمی‌کار تبریزی را به سوی خود کشاند و او را به صرافت انداخت تا نیم نگاهی به داخل چادر کرده و ببیند آنجا چه خبر است.
نزدیک‌تر که می‌رود نوشته روی چادر توجهش را جلب می‌کند " ما معتادان راهی برای درمان خود پیدا کرده‌ایم". او به داخل چادر رفته و با آنها گپ می‌زند و این کنجکاوی شروعی می‌شود برای علاقه‌مندی و تحقیقات تخصصی دختر نوجوان تبریزی در حوزه اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی.
داخل چادر وقتی اسم و رسمش را می‌پرسند که کیست و از کجا آمده است، می‌گوید شیرین ولی‌زاده هستم یک دختر نوجوان دانش‌آموز رزمی‌کار.
حالا این دختر نوجوان چهره نام آشنایی در حوزه تحقیقات و پژوهش آسیب‌های اجتماعی در زمینه تخصصی اعتیاد است که از همان نوجوانی تحقیقات خود را در این زمینه آغاز کرده و اکنون دارای تحصیلات دکترای جامعه شناسی گرایش مسائل اجتماعی بوده  و یک عنوان کتاب تخصصی به نام" گام به گام در بهبود کیفیت زندگی بیماران اعتیاد"  تالیف کرده است. 
دکتر شیرین ولی‌زاده، عضو بنیاد ملی نخبگان و عضو انجمن علمی جامعه شناسی ایران است که با حضور در دفتر خبرگزاری فارس خاطره اولین دیدار خود با بیماران اعتیاد را برایمان باز تعریف کرد و از تحقیقات خود در زمینه روش‌های درمانی اعتیاد، پیشگیری و آموزش  صحبت کرد.
ماحصل این گفت‌وگو پیش روی شماست.

 خانم دکتر ولی‌زاده اولین رویارویی شما با یک بیمار اعتیاد از کجا شروع شد؟ 
سال ۸۴ یا ۸۵ بود، آن سال‌ها من دانش‌آموز مقطع دبیرستان بودم، یک روز هنگام برگشت از باشگاه ورزشی که تکواندو کار می‌کردم، متوجه شدم به مناسبت روز جهانی مبارزه با مواد مخدر یک چادری در محوطه باغ گلستان برپا شده و روی چادر نوشته شده بود" " ما معتادان راهی برای درمان خود پیدا کرده‌ایم".
نوشته روی چادر مرا به سمت خود کشید و از روی کنجکاوی به داخل چادر رفتم ببینم چه خبر است؟
آنها به خوبی از من استقبال کرده و با من احوال پرسی کردند. آنها توضیح دادند که معتادان ترک کرده هستند و با تشکیل یک انجمن به نام" تولد دوباره"  به افراد معتادی که می‌خواهند مصرف مواد را کنار بگذارند، کمک کنند. این موضوع برایم جالب و جذاب بود.
آن روز در پارک گلستان با سرهنگ باغبان آشنا شدم و بیشتر نسبت به اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی مرتبط با آن کنجکاو شدم.
بعد از آن روز در مدرسه موضوع را با استاد امیری معلم جغرافی دبیرستان مطرح کردم وقتی از علاقه‌ام در مورد ‌تحقیقات اعتیاد صحبت کردم استاد امیری نیز  پا به پای من آمدند، در ادامه با دکتر مجید ترابی به عنوان روانپزشک آشنا شدم که خیلی مرا حمایت کرده و مسیرهای بسیار خوبی نشانم دادند و دکتر محمدعلی افشار نیز به عنوان روانشناس حمایت‌های بسیار زیادی داشتند. 
با همکاری اساتید در دوره دبیرستان اولین تحقیق حوزه اعتیاد در بین چهار هزار بیمار اعتیاد انجام شد، در این تحقیق تعدادی از بیماران بیمارستان رازی و تعدادی از بیماران انجمن" تولد دوباره" برای این تحقیق انتخاب شدند.
در این تحقیق بیماران در دو گروه تقسیم‌بندی شدند، تحقیقات ما کاملا علمی بود. روش‌های درمانی متادون تراپی و ایمان‌مدار و پرهیزمدار در بازه زمانی ۶ ماهه بر روی این بیماران به حالت مقایسه‌ای انجام شد.

 ترک اعتیاد بدون دارو
و نتیجه این تحقیق چی بود؟
باید دقت داشته باشیم تحقیقات علوم انسانی در یک منطقه را نمی‌توان به کل کشور تعمیم داد. هر روش موفقیت‌های خاص خودش را دارد.
در این تحقیق خاص، روش درمان ایمان‌مدار و پرهیزمدار موفقیت خاصی داشت. در این روش افراد بدون دارو، مصرف مواد را ترک می‌کنند. در این روش بیماران دوره ۲۸روزه درمان را طی می‌کنند. درمان‌های اولیه را با استفاده از ۱۲ قدم یا ۱۲ سنت را به کار می‌گیرند. راهکارهایی برای اجتماعی شدن فرد و معنویات به کار گرفته می‌شود.
نتیجه این تحقیق را برای جشنواره خوارزمی ارسال کردم و با کسب رتبه ۱۰۰ حائز رتبه دوم شدم با این توضیح که هیچ اثری به عنوان رتبه اول انتخاب نشده بود. با کسب این موفقیت، برای اولین بار در سطح دانش‌آموزی استان آذربایجان‌شرقی موفق به کسب رتبه در جشنواره خوارزمی شده بود.

 الان چند درصد از جامعه ایران با معضل اعتیاد درگیر هستند؟ 
کشور ما ۱۰ تا ۱۵ سال پیش از نظر جمعیتی دارای هرم سنی جوانی بود و این موضوع منافع زیادی داشت ولی از یک سوی دیگر این هرم سنی جوان در معرض خطر آسیب‌های اجتماعی بودند و طبق آخرین آمار اعلام شده متاسفانه سه میلیون نفر بیمار اعتیاد رسمی در کشور داریم. ۲ میلیون نفر مصرف‌کننده تفننی مواد در کشور هستند و ۱۵ میلیون نفر به عنوان خانواده افراد معتاد درگیر این فرآیند شوم هستند.
از جمعیت ۸۰ میلیون نفری ایران  ۲۰ میلیون نفر درگیر اعتیاد هستند. یعنی ۲۵ درصد از کل جمعیت ایران.

چرا وضعیت ایران در بحث اعتیاد نگران‌کننده است ؟
همسایگی ایران با افغانستان و پاکستان که عمده‌ترین تولیدکننده مواد مخدر هستند و ۷۵ درصد مواد تولیدی از طریق مسیر حمل و نقل ایران  ترانزیت می‌شود، بزرگترین و بدترین آسیب را به کشور ما وارد می‌کند.
حدود ۳۸۰ تن تولید سالانه هروئین در افغانستان است که پنج تن آن توقیف یا مصرف داخل افغانستان است، بقیه آن یعنی ۳۷۵ تن هروئین به جهان صادر می‌شود که مسیر عمده ترانزیت آن مسیر بالکان است و کشور مهم این مسیر نیز ایران است.
همچنین در سال ۲۰۰۶ برای اولین بار مواد اولیه روان‌گردان‌های جدید وارد کشور شد. متاسفانه بعد از آن چندین بار با افزایش واردات روان‌گردان‌ها مواجه شدیم و آژیر خطر برای وضعیت اعتیاد کشور به صدا درآمد که این وضعیت بسیار نگران‌کننده است. 

آیا به اهداف تعیین شده برنامه ششم توسعه در زمینه کاهش اعتیاد دست یافته‌ایم؟
به صراحت باید گفت خیر، یکی از اهداف مهم برنامه ششم توسعه ( سال ۱۳۹۶تا ۱۴۰۰) کاهش ۲۵درصدی اعتیاد در کشور بود که متاسفانه موفق نشدیم. 

عوامل موثر در رشد اعتیاد کدام موارد است؟
سیاست مافیای قدرت و ثروت، ترانزیت مواد مخدر از ایران، عوامل فردی، روانی و اجتماعی، شرایط خاص مراکز آموزشی، تشدید فاصله طبقاتی و اجتماعی و مهم‌تر از همه عوامل مخاطره‌آمیز بین فردی و محیطی از مهم‌ترین عوامل رشد اعتیاد هستند.

موضوع مهمی که جامعه را به چالش کشیده موضوع زنانه شدن مصرف دخانیات است، چرا زنان مصرف‌کننده دخانیات و مواد مخدر می‌شوند؟ 
یکی از مهم‌ترین علل اعتیاد زنان مصرف قرص‌های لاغری بود.
متاسفانه موادمخدر بعد از نفت، گاز و اسلحه چهارمین ثروت پرسود دنیاست و نظام سرمایه‌داری هر روز تلاش می‌کند سن مصرف مواد مخدر را در دنیا کاهش دهد.  متاسفانه سن استعمال سیگار در حال کاهش است، به‌گونه‌ای که طبق گفته «محمدرضا مسجدی»، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات سن استعمال سیگار به ۱۲ سال رسیده و نزدیک به ۲۰ تا ۲۲ درصد مردان و کمتر از ۳ درصد زنان سیگاری هستند؛ اما اگر به دانش‌آموزان و دانشجویان دختر برسیم ارقام نشان می‌دهد تا ۳۵ درصد دختران تجربه مصرف قلیان دارند که اگر از این تعداد ۵ درصد به دام دخانیات بیفتند، ارقام وحشتناک خواهد شد.
طبق گزارش جنسیتی سازمان بهداشت جهانی در مورد سیگار در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر از یک میلیارد سیگاری در جهان را زنان تشکیل می‌دهند، صنعت پرسود دخانیات و مافیای مواد مخدر آن چنان بی‌رحمانه می‌تازند که برخی از شرکت‌های تولیدکننده سیگار در دنیا، سیگارهایی را به بازار عرضه کرده‌اند که مدعی هستند مختص زنان است.
نمی‌خواهم به نام و برند این نوع سیگارها اشاره کنم ولی  این شرکت‌ها در تبلیغات خود مدعی‌اند که این سیگارها ویژه بانوان در همه سنین است و به آنها کمتر آسیب می‌زند و صد متاسفانه تعدادی از  زنان جامعه ما به راحتی فریب می‌خورند.
یکی از مهم‌ترین علل اعتیاد زنان مصرف قرص‌های لاغری بود. زنانی که در دام تهاجم فرهنگی و تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌ای قرار گرفتند با مصرف قرص‌های لاغری به بهانه تناسب اندام در مدت بسیار کوتاهی به مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی تبدیل شدند. قرص‌های لاغری دارای ترکیبات مخدرهای صنعتی که بعد از سومین بار مصرف ۱۰۰ درصد باعث نازایی می‌شود در حالی که زنان به راحتی به بهانه‌های مختلف مصرف‌کننده آن هستند، البته عوامل زیادی همچون خانواده، داشتن همسر یا پدر  معتاد در گرایش زنان به اعتیاد هم تاثیرگذار است.
در کنار آن اعتیاد در میان دختران دانشجو هم موضوعی است که عمدتا از طریق مصرف قرص‌های شب امتحان که دارای ترکیبات آمفتامین‌ها هستند، شروع می‌شود.

کدام یک از مراحل آموزش، پیشگیری یا درمان اعتیاد در جامعه می‌تواند مفید باشد؟
به نظر بنده به عنوان پژوهشگر اعتیاد، هیچ پارامتری به اندازه آموزش نمی‌تواند در جلوگیری و پیشگیری از اعتیاد به جامعه کمک کند، بسیاری از نوجوانان و جوانانی که گرفتار اعتیاد می‌شوند به خاطر این است که از مواد مخدر و آسیب‌های آن شناخت ندارند.
من از آموزش و پرورش، خانواده، نیروهای انتظامی و نظامی درخواست می‌کنم هزینه‌های میلیاردی که در بخش پیشگیری هزینه می‌کنند یک چهارم آن را در بخش آموزش صرف کنند.
برای آموزش به جوانان نسل امروز باید زبان مشترک داشته باشیم، شیوه‌های تربیتی دهه ۵۰ ، ۶۰ و ۷۰ دیگر برای نسل دهه ۸۰ و ۹۰ جوابگو نیست. اگر می‌خواهیم کشور ما از آسیب‌های اجتماعی دور بوده و تولید علم و ثروت داشته باشد و از نظر ساختار جمعیتی نیز جوان باشد، باید ساختار آموزش و پرورش جدی گرفته شده و اصلاح شود. 
طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی سردار مومنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور سن آغاز اعتیاد ۲۳ سالگی اعلام شده که به عنوان اعتیاد زنان، این آمار را قبول ندارم همچنین طبق آمار اعلام شده ۹ استان کشور ۲ درصد دانش‌آموزان مقطع راهنمایی و دبیرستان با اعتیاد درگیرند.

نقش یک جامعه‌شناس در حوزه مقابله با آسیب‌های اجتماعی چیست؟
کار اصلی یک جامعه شناس، توصیف، تبیین و پیش‌بینی است، جامعه شناس باید نقشه انحرافات شهرش را بشناسد در یک منطقه فقر، سرقت، اعتیاد، دزدی، تجاوز به عنف، هنجارشکنی و سایر آسیب‌های اجتماعی وجود دارد و وقتی این موضوع را درک کرد بهتر می‌تواند در حوزه آموزش و پیشگیری فعالیت کند. 
مثلا ایجاد گرم‌خانه‌ها برای پناه دادن به معتادان که جلوه بدی به شهرها داده‌اند در یک منطقه شهر بسیار خوب است و جا دارد از تمامی نیروهای نظامی و انتظامی که در این راستا به شدت زحمت می‌کشند، قدردانی کنم.

از شیرین‌ترین و تلخ ترین روزهایی که با بیماران اعتیاد داشتید برایمان تعریف کنید.
۱۶ سال فعالیت و پژوهش در زمینه آسیب‌های اجتماعی و مخصوصا اعتیاد موضوعی نیست که مرا خوشحال کند، واقعا اگر عشق و کمک به همنوع نباشد نمی‌توان کار کرد. برخی صحنه‌های شیرین این فعالیت‌ها از ذهنم پاک نمی‌شود. روزهایی که جشن تولد می‌گرفتیم برای آنهایی که دوره درمان را به خوبی طی کرده و دیگر سراغ مواد نرفتند.
خانم‌ها و آقایانی که مواد خانواده آنها را از هم پاشیده بود بعد از درمان به همدیگر وصل شدند و زندگی جدیدی ساختند، صاحب فرزند شده و آرامش نسبی در زندگی دارند از صحنه‌های شیرین و به یاد ماندنی بود.
صحنه‌های تلخ هم که زیاد است. مادری که با چشم‌های گریان، مستاصل و ناامید از بهبودی فرزندش اتاق درمان را ترک کرد، بیماری که امید خیلی زیادی داشتم ترک کند ولی در اثر مصرف بیش از اندازه و به اصلاح " اُور دُز " فوت کرد.

چه عواملی را  باعث روی آوردن مجدد به مصرف مواد مخدر می‌دانید؟  
ببینید بیکاری یکی از مهم‌ترین عوامل برای بازگشت مجدد است، بیمار اعتیاد که موفق به ترک مواد شده است، باید یک دلخوشی و دلگرمی جدیدی داشته باشد و این دلگرمی جدید کار مناسب برای اوست، وقتی او از صبح تا عصر سرگرم کار کردن باشد افکار منفی برای شروع مجدد به او فشار نمی‌آورد  بیکاری مهم‌ترین و تاثیرگذارترین گزینه برای شروع مجدد است.
کسی که مصرف مواد را ترک می‌کند از نظر روحی باید تقویت شود. از رفتار توهین‌کننده و سرزنش‌آمیز و سرکوبگر توسط خانواده باید پرهیز شود، بهترین روش برای فردی که ترک کرده تشویق کردن و امیدواری دادن به اوست.
برای پیشگیری از اعتیاد باید پدر و مادرها با اعتیاد نوین در جامعه آشنایی بیشتری داشته  باشند، مخدرهای صنعتی را بشناسند،  وقتی فرزند دانشجویش در خانه از قرص ریتالین حرف می‌زند بداند زنگ خطر اعتیاد فرزندش به صدا درآمده است. متاسفانه دانشجویان را به بهانه شب‌بیداری و تمرکز برای امتحان با قرص‌های آمفتامین‌ها از جمله ریتالین به دام اعتیاد می‌کشانند.
بنابراین یک برنامه کلان و جامع علمی باید برای آموزش نوشته شود. آموزش مهم‌تر از پیشگیری و پیشگیری مهم‌تر از درمان است، توانمندسازی در زمینه اشتغال مهم‌ترین و بهترین کاری است که برای این افراد می‌توان انجام داد.

مهم‌ترین تفاوت مواد مخدر سنتی و صنعتی کدام موارد است؟
تفاوت اصلی آنها در تخریب بافت مغز انسان است، تخریب مغزی مخدرهای صنعتی خیلی بیشتر است. مخدرهای صنعتی  مانند شیشه، گل، قرص lsd باعث توهم‌زایی می‌شود. تخریب مواد صنعتی خیلی به جامعه زیان می‌زند و بسیاری از خودکشی‌ها و قتل‌ها ناشی از توهم افراد در اثر مصرف مواد مخدر صنعتی است.
مواد مخدر سنتی معمولا  توهم‌زا نیست. علاوه بر تخریب شدید بافت مغز در رنگ، بو و نوع مصرف هم با همدیگر متفاوتند.
مهم‌ترین ثروت یک کشور که جوانان هستند در دست آموزش و پرورش است، من از تمام مسوولان، نمایندگان، وکلا، وزرا، تصمیم‌گیرندگان کلان کشور، نیروهای امنیتی و همه نهادها تقاضا می‌کنم برای اصلاح ساختار آموزش و پرورش وقت گذاشته و توجه بیشتری داشته باشند. اگر می‌خواهیم جوانان سالمی داشته باشیم، باید به سالم‌سازی محیط آموزشی توجه کنیم.
از سوی دیگر خانواده امن‌ترین تکیه‌گاه و تمام هستی یک فرزند است، آسیب‌های اجتماعی وقتی زیاد می‌شود دیگر نمی‌گوید این فرزند یک کارگر است یا فرزند وزیر و وکیل، ناهنجاری‌هایی همچون اعتیاد مربوط به یک قشر و طبقه خاصی نیست.

چرا شما تحقیقات تخصصی اعتیاد را انتخاب کردید؟
رهبر معظم انقلاب مهم‌ترین آسیب اجتماعی کشور را موضوع اعتیاد معرفی کرده و یکی از ماموریت‌های نخبگان را فعالیت در زمینه تخصصی اعلام کرده‌اند. ایشان فرموده‌اند؛ تمام نخبگان در زمینه تخصصی خود وارد عمل شوند و رسالتی بر دوش نخبگان است که باید این رسالت را انجام دهند. من نیز بر اساس فرمایش ایشان تحقیقات و فعالیت‌های تخصصی موضوعات اجتماعی اعتیاد را انتخاب کردم.
در پایان یک خاطره برایمان تعریف کنید.
یکی از بهترین خاطرات عمرم دیدار نخبگان با مقام معظم رهبری بود همچنین دریافت لوح تقدیر از نماینده ولی فقیه در استان در دومین جشنواره شهید سلیمانی که به عنوان پژوهشگر برتر انتخاب شده بودم خاطره‌ای شیرین و یکی از افتخارات زندگی‌ام است.

معصومه درخشان
انتهای پیام/