به گزارش نصر، «پل» از جمله نمادهای تمدنی اجتماعات انسانی از زمان های قدیم تا حال محسوب می شود و امروزه کمتر شهر مهمی را در جهان می توان یافت که جای این سازه در میان آثار هویتی و نمادین آن خالی باشد.  
تقریبا از زمانی که تمدن های بشری به وجود آمده اند، پل هم وجود داشته و باعث ارتباط بین مناطق مختلف شده است،  امروزه در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا، پل های زیبا و باشکوهی وجود دارند که علاوه بر جنبه ارتباطی، از نظر زیبایی،  شهرت و معماری هم حائز اهمیت هستند؛  حتی بعضی از این پل ها آن قدر مشهور شده اند که به نماد یک شهر تبدیل شده اند.
«برج لندن» (تاور بریج)، «گلدن گیت» سانفرانسیسکو، «پل بندرگاه سیدنی»، پل «بروکلین» نیویورک، پل «پونته وکیوس» شهر فلورانس در ایتالیا، پل «چارلز» شهر پراگ و پل «آکاشی کای کیو» ی ژاپن و «سی و سه پل» اصفهان از جمله پل های معروف هستند که امروزه به بخشی از هویت فرهنگی مردمان شهرهای محل استقرارشان تبدیل شده و همه ساله میلیون ها نفر گردشگر از آنها بازدید می کنند.  
 

قدمت پل های رودخانه ارس
در نزدیکی سد خداآفرین و شهر «خمارلو»، ۲ پل قدیمی به چشم می خورد که یکی در حال خراب شدن است و نیاز اساسی به مرمت و نگهداری دارد، اما دیگری تعمیر شده و قابل استفاده است؛  طول این پل ۱۶۰متر می باشد که ۱۲۰ متر آن متعلق به جمهوری اسلامی ایران و مابقی متعلق به جمهوری آذربایجان است؛  این پل تنگ ترین معبر رود ارس به شمار می رود که بستر سنگی داشته، ولی سایر قسمت های رود آهکی و نرم است.  
آنچه که امروزه با نام «پل های تاریخی خداآفرین» شناخته می شود، در میان دو قسمت از آذربایجان، قره داغ و قره باغ، بر روی رودخانه ارس بنا شده و  به تعداد ۲ دهنه و با فاصله ۸۰۰ متر از یکدیگر در باریک ترین نقطه این رودخانه ساخته شده ‌اند؛  این دو پل از نظر مهندسی و معماری با یکدیگر تفاوت دارند؛  تقریباً یک سوم از پل قدیمی تر در سال ۱۸۲۸ میلای و پس از انعقاد عهدنامه ترکمنچای از قسمت متصل به دو ساحل منفجر شد.  
آنچه از منابع تاریخی و مدارک باستان شناسی بر می آید، از روزگار باستان و در دوره های مختلف، پل های متعددی بر روی رودخانه ارس بنا شده است که قدیمی ترین آنها متعلق به اوایل هزاره اول قبل از میلاد می باشد، اما از پلی بنام خداآفرین اولین بار حدود سال ۷۴۰ هجری قمری در کتاب «نزهه القلوب»  حمدالله مستوفی یاد شده است.
پایین تر از پل سنگی خداآفرین، پل دیگری با آجر پخته وجود دارد  که چون رودخانه در این قسمت عریض تر می شود، طول پل و تعداد دهانه آن بیشتر می باشد؛  این پل ۲۰۰ متر طول، ۵/۴ متر عرض و ۱۵ دهانه دارد؛  برای آن موج شکن های مخصوصی ایجاد شده و اندازه آجر ها و معماری پل مذکور، نشان از احداث آن را در قرن ۱۳ می باشد.
برخی ها از محققان معتقدند پس از سست شدن پل سنگی، پل آجری دوم ساخته شده و برخی دیگر علت ساخته شدن دو پل را اخذ گمرک و مراودات اقتصادی و تجاری در دو سوی رودخانه ارس دانسته اند؛  گمان دیگر این است که پل اول نقش کمک رسان داشته و برای کم کردن نیروی امواج در زمان سیل و پل دوم برای رفت و آمد سالم و بی خطر به کار می رفته است؛  استفاده از یک پل برای حمل و نقل و رفت و آمد انسان ها و استفاده از پل دیگر برای عبور حیوانات و احشام، احتمالی دیگر برای چرایی ساخته شدن این دو پل در کنار یکدیگر است.  
 در هر دو سوی رودخانه مرزی ارس، قراولخانه‌ هایی احداث شده بود؛  قراولخانه شمالی جایی بلندتر از رودخانه ساخته شده و اکنون در میان اهالی به «قیز قالاسی» معروف است و قراولخانه جنوبی نیز درست روبروی پل سنگی و به صورتی مستحکم بنا شده است.
امروزه از این پل ها که شاهد وقایع تاریخی تلخ و شیرین بسیاری میان ایران و سرزمین آن سوی ارس بوده اند، به عنوان نماد دوستی و پیوند یاد می شوند و بر این اساس پل بزرگ به شماره ی ۱۸۵۸ (مربوط به دوره ی قرون اولیه اسلامی) و پل کوچک به شماره ی ۱۸۵۹ (مربوط به دوره ی صفویه)، در پنجم اسفند سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده اند.
در دوران قبل و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی چندین موافقت نامه در راستای  احداث سدهای زراعی و نیروگاهی بر روی رودخانه مرزی ارس بین دولت های حاکم بر شمال رود ارس و جمهوری اسلامی ایران منعقد شد و بر این اساس عملیات عمرانی در حوزه های مختلف از جمله پل ها و جاده های های کارگاهی در راستای کمک به ساخت سد و آب بند ها آغاز و  در برخی حوزه ها به بهره برداری رسید.
با آغاز مناقشه قره باغ در اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی که منجر به اشغال بخش مهمی از خاک جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان شد،  پل های تاریخی خداآفرین بر روی رودخانه ارس بلا استفاده مانده و به علت وضعیت خاص و خالی از سکنه کرانه شمالی رود ارس و حساسیت های نظامی همسایگان شمالی ایران، سال های سال هیچ گونه ترددی از هیچ یک از پل های فوق الذکر صورت نگرفت و این یادگارهای تاریخی  در اثر عدم مراقبت دچار تخریب شده و نیاز به مرمت اساسی دارند.
 

توسعه دیپلماسی گردشگری با مرمت پل های خداآفرین 
هر چند در سال‌های گذشته بارها درباره مرمت پل‌های تاریخی خداآفرین وعده داده شد، اما تاکنون گامی در راستای مرمت و احیای آنها که نشانه های میراثی با اهمیت منطقه ای هستند،  برداشته نشده است.
البته پایان مناقشه قره باغ و حاکمیت مجدد جمهوری آذربایجان بر اراضی بالادست پل های تاریخی خداآفرین،  در ماه های گذشته، امید به احیا و مرمت پل های تاریخی خداآفرین به عنوان یادگارهای معماری ایران را زنده کرده است.  
احمد حمزه زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی مرداد ماه پارسال از برنامه این اداره کل برای مرمت پل های تاریخی خداآفرین با همکاری شرکت آب منطقه ای استان خبر داد؛ وعده ای که با حضور علی اصغر مونسان، وزیر گردشگری، صنایع دستی و گردشگری کشورمان در محل پل ها در اواخر خرداد امسال قوت گرفت.  
مونسان در آن سفر که با بازدید میدانی وی از وضعیت تخریبی پل های تاریخی خداآفرین همراه بود، اعلام کرد که مرمت این سازه های تاریخی به عنوان مصداق عینی توسعه دیپلماسی گردشگری ایران با همسایگان در دستور وزارت میراث فرهنگی قرار گرفته است.
وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشورمان آن سفر با اشاره به این‌که شهرستان خداآفرین به لحاظ قرار گرفتن در محدوده منطقه آزاد ارس و همجواری با کشور دوست و همسایه جمهوری آذربایجان از اهمیت ویژه ای برخوردار است، گفت: خداآفرین سفیر فرهنگی، تاریخی و دیپلماسی گردشگری منطقه شمال غرب کشور محسوب می‌شود که باید در راستای ارتقا سطح زیرساخت‌های آن اقدامات ویژه‌ای انجام شود.
تاکید مونسان بر لزوم مرمت و بازسازی پل های تاریخی خداآفرین به عنوان میراث منطقه ای دارای قابلیت ثبت در حافظه جهانی یونسکو، با سفر روز گذشته مصیب امیری، رییس پژوهشکده میراث فرهنگی و گردشگری کشورمان به آذربایجان شرقی و بازدید وی از این دو پل باعث شد که چشم انداز جدیدی برای صیانت از این یادگارهای تمدنی گشوده شود.  
رییس پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری کشورمان در سفر به شهرستان مرزی خداآفرین و بازدید از پل های تاریخی آن بر روی رودخانه مرزی ارس به صراحت اعلام کرد که این مرکز بر اساس اهداف مشترک بین ایران و جمهوری آذربایجان، پل‌های تاریخی خداآفرین را مرمت و بازسازی می‌کند.
امیری با اشاره به اهمیت بالای تاریخی و فرهنگی پل های تاریخی خداآفرین، از آنها به عنوان میراث مشترک بین ایران و جمهوری آذربایجان یاد کرد و تاکید کرد: پیرو تفاهم‌نامه منعقد شده بین پژوهشگاه‌ میراث‌ فرهنگی و گردشگری کشور و وزارت نیرو در راستای سدسازی، تقبل هزینه‌های مرمت، بازسازی و جابجایی آثار در پیرامون سد بر عهده وزارت نیرو است.
وی تشریح کرد: با توجه به اینکه این پل‌های تاریخی نیازمند انجام اقدامات مرمتی هستند، لذا برنامه‌ریزی‌ های کوتاه‌ مدت برای مرمت اضطراری و همچنین بلند مدت در راستای استحکام‌ بخشی کامل از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام خواهد شد.
وی اضافه کرد: پل‌های خداآفرین میراثی مشترک دو کشور منطقه است و تعاملات لازم با هدف صیانت و حفاظت از این مواریث ارزشمند با کشور دوست و همسایه انجام خواهد شد تا به دنبال این همکاری زمینه‌های رونق گردشگری مشترک در منطقه فراهم شود.
در نهایت باید گفت که تحرک بیشتر وزارتخانه های میراث فرهنگی و نیروی کشورمان برای مرمت و احیای پل های تاریخی خداآفرین، علاوه بر ارتقای جایگاه کشورمان در معادلات منطقه ای قفقاز، می تواند زمینه ساز توسعه بیشتر روابط ایران و جمهوری آذربایجان بر بستر دیپلماسی گردشگری شود. 
انتهای پیام/