به گزارش نصر، نصرالله صالحی، دبیر علمی این همایش، با اشاره به نقش میرزا محب‌علی‌خان مرندی (ناظم‌الملک) در مذاکرات قرن نوزدهم ایران و عثمانی، او را پیونددهنده دانش بومی و حقوق بین‌الملل خواند.
وی با بیان اینکه میرزا محب‌علی‌خان به دلیل دارا بودن دانش حقوقی و تسلط به زبان ترکی عثمانی، مسئول نگارش لوایح دیپلماتیک بود، افزود: او با انتخاب آگاهانه زبان ترکی، از «انعطاف و پیچیدگی» منحصربه‌فرد این زبان برای بیان دقیق و استدلالی مطالب استفاده می‌کرد.
صالحی با اشاره به اینکه پس از نگارش، این لوایح به فارسی ترجمه می‌شد، خاطرنشان کرد: نگارش چنین متونی نیازمند تسلط همزمان بر دانش حقوقی و دیپلماتیک بود و میرزا محب‌علی‌خان تنها فردی بود که این توانایی را در اختیار داشت.
به گفته این دیپلمات، زبان ترکی این قابلیت را دارد که جمله‌ای را از صفحه اول آغاز کرده و تا صفحه دهم ادامه دهد، بدون آنکه ساختار منطقی آن شکسته شود؛ ویژگی که قدرت استدلال و دیپلماسی را افزایش می‌داد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه میرزا محب علی خان پیش از مذاکرات، با مطالعه دقیق منابع دست اول تاریخی و نسخ خطی ایران و عثمانی، خود را به‌ طور کامل آماده می‌کرد، گفت: حتی پس از حوادثی مانند آتش‌سوزی کنسولگری ایران، او با پیگیری و بازیابی منابع از دست رفته، نشان داد که تسلط بر تاریخ چقدر برای موفقیت در میز مذاکره حیاتی است.
وی میرزا محب‌علی‌خان را «نابغه دیپلماسی ایرانی» معرفی کرد که با تخصص همزمان در حقوق، تاریخ، زبان و جغرافیا، نقش برجسته‌ای در تاریخ مناسبات ایران و عثمانی ایفا کرد و آثار به‌جای‌مانده از او، گنجینه‌ای ارزشمند برای پژوهشگران و دیپلمات‌های معاصر است.

آذربایجان، سپر دفاعی ایران در طول تاریخ
«عبدالرسول خیراندیش»، استاد دانشگاه شیراز هم در افتتاحیه این همایش به موضوع جغرافیای دفاعی ایران و نقش کلیدی مناطق شمالی اشاره و اظهار کرد: در مطالعه تاریخ ایران، مناطق شمالی به‌ ویژه آذربایجان و قفقاز، همواره نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین امنیت ملی و شکل‌گیری دولت متمرکز داشته‌ و نخستین و مهم‌ترین سپر دفاعی ایران در برابر تهاجمات خارجی بوده‌اند.
وی با بیان اینکه اگرچه ایران مرزهای طولانی‌ای داشته، اما هیچ‌کدام به حساسیت و اهمیت مرزهای شمالی نبوده‌اند، افزود: از گذرگاه‌های راهبردی مانند دربند قفقاز (باب‌الابواب) تا سواحل دریای خزر، این نواحی همواره کانون تمرکز نیروهای دفاعی ایران بوده است، زیرا هر مهاجمی با عبور از این مناطق می‌توانست به راحتی به قلب فلات ایران نفوذ کند.
خیراندیش خاطرنشان کرد: دفاع از فلات ایران همواره بر پایه استقرار نیروها در آن‌سوی رودخانه‌ها و تنگه‌های کوهستانی استوار بوده تا با جلوگیری از دسترسی دشمن به آب‌های مرزی، امنیت داخلی تأمین شود.
این استاد دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه شکست ساسانیان در برابر اعراب نیز تا حدی ناشی از غفلت نسبت به همین اصل دفاعی بود، اظهار کرد: در مناطق شمالی، مانند آذربایجان و قفقاز، شرایط اقلیمی و جغرافیایی دشوار از جمله سرمای شدید و یخبندان‌های زمستانی، دفاع را پیچیده‌تر می‌کرد. به همین دلیل، پادشاهان ایران از دوران باستان تا عصر قاجار، همواره نیروهای ویژه و مزدبگیر در این نواحی مستقر می‌کردند تا امنیت فلات ایران حفظ شود.
وی با بیان اینکه از دیدگاه تاریخی، تمرکز دائمی نیروهای نظامی در مناطق مرزی شمال ایران نه‌ تنها برای حفظ امنیت، بلکه برای تکوین دولت مرکزی نیز نقشی بنیادین داشته است، خاطرنشان کرد: برخلاف سرزمین‌هایی چون مصر یا بابل که بر مبنای مدیریت متمرکز رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند، فلات ایران به دلیل پراکندگی منابع آبی و فاصله‌ زیاد مراکز جمعیتی، ناگزیر بود وحدت ملی خود را بر پایه‌ مدیریت دفاعی و ضرورت‌های نظامی استوار سازد.
خیراندیش با اشاره به اینکه دفاع از فلات ایران عامل اصلی پیدایش دولت متمرکز در تاریخ این سرزمین بوده است، اظهار کرد: نمونه‌های تاریخی متعددی این واقعیت را تأیید می‌کنند؛ از مقاومت‌های مرزبانان دوران ساسانی گرفته تا نبردهای عباس میرزا در دوره‌ قاجار حتی در جنگ‌های جدید، از جمله دفاع مقدس، همین منطق تاریخی ( تمرکز همه‌ توان داخلی برای پاسداری از مرزهای کشور ) تکرار شده است.
وی گفت: از این منظر، مرز قفقاز نه‌تنها بخشی از جغرافیای سیاسی ایران، بلکه یکی از ارکان شکل‌گیری مفهوم دولت ایرانی به شمار می‌آید.
به گزارش ایرنا، همایش ملّی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیّت ارضی ایران» با مشارکت مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل، دانشگاه تبریز، بنیاد ایرانشناسی آذربایجان‌شرقی، استانداری آذربایجان شرقی، شهرداری تبریز، سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس و تعدادی از نهادها و مؤسسه های علمی و فرهنگی برگزار می‌شود.
انتهای پیام/