به گزارش نصر، طبق روایت بزرگان و همچنین بر اساس اطلاعات مکتوب، تا اواخر حکومت پهلوی اول و بخصوص در زمان قاجار، زمانیکه از کامیون و قطار جهت حمل کالا خبری نبود، کشتی‌رانی دریاچه ارومیه از جمله ناوگان بزرگ دریایی ایران محسوب می‌شد بطوریکه شناورهای زیادی در دریاچه ارومیه به حمل بار و مسافر مبادرت می‌کردند.
بنادر شرفخانه(شرابخانا) شبستر، گلمانخانه ارومیه و دانلو و رحمانلوی عجب شیر و سایر بنادر دریاچه ارومیه، قبل از پهلوی اول محل بارگیری و تخلیه اجناس تجار تبریز و ارومیه بودند، به طوریکه در سال 1295 خورشیدی و بعد از ورود اولین خط ریل آهنی ایران در منطقه آذربایجان( جلفا- تبریز)، جهت تسریع انتقال بار تجار بازار بزرگ تبریز به سایر شهرهای اطراف، از تبریز به شرفخانه خط آهن کشیده شده بود تا بار آنها از طریق قطار و کشتی به سایر شهرهای شمال غرب برسند.
 

لازم به یاد آوریست؛ به علت اهمیت و نقش کشتیرانی دریاچه ارومیه در اقتصاد منطقه، هواپیماهای ارتش شوروی در جنگ جهانی دوم چندین بار کشتی‌های بزرگ باری و نظامی این دریاچه را بمباران کرده بودند.
                                                                                                       
پیشینه کشتیرانی در ایران
سابقه دیرینه کشتیرانی در ایران به ادوار پیش از حمله مغول بازمی‌گردد. بررسی نخستین گزارشات از قرن نوزدهم در این باب حاکی از وجود شناورهایی نه چندان پیشرفته با خدمه‌هایی فاقد مهارت دریانوردی در دریاچه ارومیه است.
پیرامون کشتیرانی در ایران، اسناد و مدارک بسیار کمی موجود است. در منابع یونانی از شکست جنگ دریایی نیروهای هخامنشی در دریای اژه سخن گفته شده، همچنین در برخی از منابع به وجود کشتی‌های ایرانی در بنادر یمن در دوره ساسانی اشاره شده است.
با این وجود کمبود روایت‌ها در این زمینه را می‌توان ضعف ایرانیان در کشتیرانی دانست؛ چیزی که در قرون اخیر منجر به سیادت اروپاییان در آب‌های جنوب ایران و همچنین عقب ماندگی این کشور از دنیای تجارت مدرن شد. 
سابقه دیرینه کشتیرانی در ایران به ادوار پیش از حمله مغول بازمی‌گردد. بررسی نخستین گزارشات از قرن نوزدهم در این باب حاکی از وجود شناورهایی نه چندان پیشرفته با خدمه‌هایی فاقد مهارت دریانوردی در دریاچه ارومیه است. نبردهای طولانی ایران با روسیه در این سال‌ها عاملی برای توسعه فن کشتی‌سازی بود که از آن جمله می‌توان به انحصار امتیاز کشتیرانی و دریاسالاری عباس میرزا در دریاچه ارومیه توسط محمد شاه اشاره نمود که به تدریج با استخدام استادی کشتی‌ساز از باکو و تعدادی نجار موفق به ساخت کشتی بزرگی با ظرفیت یکصد تن در شیشوان شد که حمل مال التجارة میان مناطق همجوار دریاچه ارومیه به وسیله آن صورت گرفت.
از طرفی دولت انگلستان برای محافظت از منافع خود در هندوستان، رقابت با روسیه و انتقال کالا به نواحی مرکزی ایران، درصدد کسب مجوز کشتیرانی بر روی رودخانه کارون برآمد که آنها را از مزایای سیاسی و اقتصادی نیز بهره‌مند می‌نمود. از جمله کوتاه‌تر بودن و ایمنی مسیر تجارتی کارون نسبت به مسیر خشکی و به دنبال آن کاش هزینه حمل و نقل و همچنین افزایش نفوذ قدرت سیاسی-اقتصادی انگلیس در منطقه به دلیل پراکندگی و عدم حضور حکومت مرکزی در ایالت خوزستان. 
این تجارت سه حوزه منطقه‌ای محلی، ملی و بین‌المللی را تحت‌الشعاع قرار می‌داد که حوزه ملی شامل شهرهای محمره، ناصری، شوشتر و دزفول، حوزه ملی ایالات بختیاری، لر و شهرهای اصفهان و تهران و مهم‌ترین حوزه آن یعنی حوزه بین‌المللی مربوط به بنادر خلیج فارس (بصره و کویت)، کشورهای اروپایی به خصوص انگلستان و پس از آن روسیه، آلمان و خاور دور نظیر هنگ‌کنگ و هند بود. 
 

در نهایت با ورود نفت به عرصه اقتصادی ایران از اهمیت تجاری کارون کاسته شد و با گسترش خطوط راه‌آهن به‌تدریج بیشترین حمل و نقل کالا و مسافر از طریق راه‌آهن صورت گرفت. اسناد بجا مانده از دوره قاجار نیز، حضور غربی‌ها، به ویژه انگلیسی‌ها در جنوب ایران را اثبات می‌کند. یکی از انواع از این دست اسناد، بیمه نامه‌های دریایی هستند. 
بیمه نامه‌های مذکور در خصوص انواع خسارت، دزدی‌ها، تصادفات، آسیب دیدگی‌های ناشی از حشرات، به دریا ریختن کالا برای نجات کشتی در مواقع ضروری همچنین آسیب‌های ناشی از دیگ بخار کشتی، مه‌زدگی و در مجموع همه خطرات و حوادث ناشی از مسافرت‌های آبی، زمینی، شرایط نامطلوب آب و هوایی و ناوبری تنظیم شده‌اند.

منبع:‌ تجارت‌خانه‌ جهانیان اصفهان؛ نسیم سعید؛ کارشناسی شده در مرکز اسناد و کتابخانه ملی اصفهان
  
جزایر معروف دریاچه ارومیه عبارتند از: قویون داغی (کبودان)، اِشَک داغی (کوه خر)، اسپیر، آروز داغ، دوقوز لار (نه‌گانه). بزرگ‌ترین آن‌ها جزیره قویون (یا گویون) داغی (کوه گوسفند) است که طول آن 9 کیلومتر و عرض آن 4 کیلومتر است و تنها جزیره‌ای است که تمام سال آب شیرین دارد. جزایر اِشَک داغی و اسپیر و آروز نیز بعضی از فصول سال‌های پرآبی، آب شیرین دارند.

بنادر دریاچه ارومیه
در دریاچه ارومیه کشتیرانی انجام می‌گیرد و بنادر آن عبارتند از:
شرفخانا (شرفخانه)، گلمانخانا (گلمانخانه)، حیدرآباد، رحمانلو (بندر نظامی)، دانالو
شرفخانا (شرفخانه) و گلمانخانا (گلمانخانه)؛ بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بندرهای این دریاچه محسوب می‌شوند.

از ایوب نیکنام لاله، پژوهشگر تاریخ تبریز
انتهای پیام/