به گزارش نصر، «سینا حسین پور» کارگردان جوان دهه هفتادی «کاست ها»، معلمی با دکترای تاریخ اسلامی و اهل آذربایجان غربی است که در پی پاسخ به سوالاتی که سال ها در پس ذهن خود داشته، به سراغ این مستند و ایده رفته است: همیشه روابط ایران و آذربایجان و ماجراهای جنگ قره باغ برایم دغدغه بود و سوالات بسیاری داشتم که نیاز به مستند نگاری داشت و با همین سوالات قدم در این راه گذاشتم. در سال ۹۷ مستند «نارو انار» را درباره وضعیت شیعیان آذربایجان ساختیم. سال بعد مستند «داغ قره‌باغ» را ساختیم که در هفتاد دقیقه، روایتی از نزاع آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ را نشان می دهد. سه قسمت مستند «کاست ها» در ادامه این دغدغه مندی طی دو سال ساخته شد.

کاست ها؛ روایتی از روابط ایران و آذربایجان در تاریخ نه چندان دور
« من متولد سال ۱۳۷۳ هستم و این مستندات تاریخ را از اواسط سال ۶۸ تا اسفند ماه سال ۱۳۷۲ روایت می کنند که من هنوز به دنیا میامده بودم لذا با همه اینکه این تاریخ باید سالها پیش شفاف سازی و مستند نگاری می شد اما ناگفته ماندنش، برشی از تاریخ را در میان آرشیو های مهر و موم شده، دفن می کرد. ما دوسال زمان گذاشتیم تا از دل آرشیو ها، این مستند را بیرون کشیده و به مخاطبان آذربایجانی در باکو نشان دهیم.  معتقدیم خیلی پیش تر باید این مستند ساخته می شد و مدیران زمان باید در این کم کاری پاسخگو باشند ولی به هر جهت، امروز ما در این راه قدم گذاشتیم و نیاز به همراهی بیشتری داریم.»

سختی های راه مستند کاست ها
«متاسفانه در مورد قره باغ هیچکس صحبت نمی کرد! لذا ما تمامی روزنامه های کثیرالانتشار وقت را از ارشیو های مختلف و به سختی جمع کردیم و خط به خط خواندیم. تاریخ می زدیم و خودمان اطلاعات را طبقه بندی می کردیم تا به چیزی که می خواستیم برسیم. همچنین روزنامه های آذربایجان را پیدا می کردیم و می خواندیم. عجیب اینکه برخی شماره ها که از ایران نقل قول هایی داشتند، در آرشیو ها نبودند و این واقعا سوال برانگیز بود. 
ما همچنین مقالات علوم سیاسی محققان در مورد آن دوران را خواندیم و به سراغ خاطرات رفتیم. اقای عبدالعلی زاده و بیگدلی در این راه بسیار به ما کمک کردند که در مستندات هم حضور یافتند. خیلی وقت ها برای سندی که مهر محرمانه خورده بود، بسیار دویدیم و سختی کشیدیم ولی نهایتا چیز خاص و محرمانه ای هم نبود! در کل، تابوی عجیبی در این موضوع هست که همه به هم نگاه می کنند و چیزی نمی گویند.»

تلخی های راه؛ نقش پررنگ تبریز که ثبت نشده...
«این مستند از بعد تاریخی برای تبریز تلخ بود؛ علم به اینکه سی سال پیش، این شهر با جمعیت عادی خود، چنین نقشی را در تاریخ ایفا کرده و بسیاری از مردم از آن خبر ندارند، تلخ بود. خاطراتی که در این مستند بیان می شوند، حتی در خاطرات شفاهی هم ثبت نشدند و بسیاری از افرادی که روایتی عینی از تاریخ اتفاقات جنگ قره باغ و کمک های ایران و تبریز به آذربایجان داشتند، امروز در قید حیات نیستند و بسیاری اصلا تمایل به صحبت کردن ندارند و از این نظر این مستند تجربه ای عجیب با تلخکامی تاریخی بود.»

هدف از ساخت کاست ها، قضاوت نبوده
«در کل اظهار نظر در موضوع جنگ قره داغ سخت است و ما سعی کردیم که قضاوتی در این مستند ارائه ندهیم و گاهی ابهام در برخی قسمت های مستند بر سر این است. «کاست ها‌» مخاطب را به شنیدن و دیدن دعوت می کند و نظر و قضاوت را به عهده وی می گذارد. ما در طول مستند، با هیچ کارشناسی گفتگو نکردیم و شاهدان عینی را به گفتگو فرا خواندیم‌. هدف ما روایت کاملا دست اول توسط کسانی بود که در وقایع حضور مستقیم داشتند.»

کاست ها ادامه دار خواهد بود؟ 
«ادامه کاست ها بسته به رضایت شاهدان این تاریخ به گفتگو با ما دارد. همچنین ساعت ها آرشیو هنوز به دست ما نرسیده است که بی دلیل، مهر محرمانگی خورده و در دست پژوهش و مستند نگاری قرار نمی گیرند. اگر این مسائل حل شود، ما بسیار متمایلیم که این راه ادامه یابد.»
 

در ادامه «امیررضا عباس زاده» مشاور طرح با اشاره به فرموده مقام معظم رهبری در خصوص لزوم روایت تاریخ آذربایجان در برآوردن پیام انقلاب اسلامی در جهان، گفت: 
این روایت مردم تبریز است و حرف تازه ای را در سه قسمت بیان و آشکار می کند. اینکه ما خیلی کمک ها کردیم ولی زبانمان صحبت نکرده است و شبکه ای نداشتیم. مخاطب اصلی مستند «کاست ها»، مردم جمهوری آذربایجان اند.
لذا مخاطب آذربایجانی را هدف قرار دادن و برای انها صحبت کردن، یکی از سختی های کار است که باید چندین سال با انها نشست و برخواست داشته باشی که تحلیلی از این جماعت به دست آوری تا حرفت درک شود . این مستند بر همین اساس دو ساله نبود و چهار سال همنشینی و درک حساسیت های این مخاطبان را در نظر گرفتن، زمان مستند نگاری ما را طولانی تر می سازد.
گفتنی است، مستند «کاست ها» پیشینه روابط مردم و دولت ایران و جمهوری آذربایجان را نشان می‌دهد و اواخر دوران حیات اتحاد جماهیر شوروی تا برآمدن دولت حیدر علی‌اف را به تصویر کشیده است. 
انتهای پیام/