به گزارش نصر، او میرزا عباس خان نایب وزارت امور خارجه را که مسئولیت کارگزاری مهام امور خارجه آذربایجان را بر عهده داشت مامور کرد تا "دیوانخانه و مجلس تجارتی" را در تبریز راه اندازی کند که با حضور نمایندگانی از تجار ایرانی و خارجی مقیم تبریز، به امور و مشکلات فی مابین بازرگانان این شهر رسیدگی کنند. با توجه اهمیت جایگاه تجاری تبریز به عنوان پایتخت اقتصادی ایران مقرر شد تا این مجلس ابتدا در تبریز و سپس در شهر تهران تشکیل شود. در نامه ای که در روز مذکور از طریق وزارت امور خارجه برای سفرای دول خارجه در ایران از سال شد، این تصمیم شاه تشریح شد. متن نامه اینگونه آغاز شده است:

"رای آنور اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی روحی فداه، به جهت رفع جمیع اختلاف ها و احقاق حقوق كسبه و تجار مملکت آذربایجان، اعم از داخله و خارجه بر این قرار گرفته است که در دارالسلطنه تبریز قرار دیوانخانه و مجلس تجارتی داده شود؛ به ریاست مقرب الخاقان میرزا عباس خان معاون وزارت امور خارجه با اجزای مفضله که در تبریز معین خواهد شد."
در ساختار این مجلس علاوه بر تجار تبریزی تجار دیگر کشورها که در این شهر مقیم بودند نیز صاحب رای بودند. دیگر اقلیت های ایرانی از جمله ارامنه که تجار صاحب نفوذ و موثری در بازار تبریز بودند نیز نماینده ای در این مجلس داشتند. این شیوه ی تشکیل مجلس و ترکیبی که طیف های مختلف تجار را شامل می شد سنتی بود که در بازار تبریز جاری بود و تا چندین دهه پس از آن نیز در نهادهایی که به وسیله تجار و بازرگانان این شهر تشکیل شدند همچنان رعایت می شد. این گواهی بود بر مرکزیت بازار تبریز در اداره امور اقتصادی ایران که عصاره ای از بازرگانان عمده و با نفود از سراسر کشور در آن حضور فعالی داشتند نامه وزیر امور خارجه به سفرای دول خارجه مقیم تهران، ضمن معرفی میرزا عباس خان کارگزار مهام امور خارجه آذربایجان با اشاره به کنسولگری هایی که برای حفظ منافع تجاری و اقتصادی اتباع کشورهای خود در تبریز تشکیل شده بودند با این جمله به پایان میرسد: 

"محض اطلاع خاطر آن جناب نگاشته ضمنا زحمت می دهد که مراتب را به قونسولخانه ی دولت متبوعه ی خود در تبریز اعلام دارند"
تشکیل دیوانخانه و مجلس تجارتی تبریز در حدود ۱۷۰ سال پیش با ساختار منحصر به فرد خود نمونه ای نادر و بسیار مهم در تشکلهای شکل گرفته در ایران است که سر منشاء تشکیل نهادهایی شد که پس از آن توسط تجار تبریز بر پا شدند تا محلی برای تضارب آراء و تصمیم سازی گروهی، توسط مهم ترین و موثرترین طبقه ی اجتماعی ایران در عصر قاجار باشند.
انتهای پیام/