به‌ گزارش نصر به نقل از همشهری آنلاین، زمانی سفر به مناطق آزاد ازجمله کیش و قشم، برای طبقه متوسط ایرانی جایگزین سفرهای تفریحی خارجی بود، اما در سال‌های اخیر با جهش هزینه‌ها، بخش کمتری از خانوارها امکان سفر به این مناطق جذاب کشور را دارند. آنگونه که حجت‌الله عبدالملکی، مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد در گفت‌وگویی اشاره می‌کند، شورای عالی مناطق آزاد کشور در کنار تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری و تسریع توسعه، تلاش می‌کند بهره‌مندی خانوارهای کشور از جاذبه‌های این مناطق را نیز به شیوه‌هایی افزایش دهد. اعطای تخفیف‌های جذاب به زوج‌های جوان، رایزنی با بانک‌ها برای اعطای کارت‌های اعتباری ارزان‌قیمت به خانوارها و همچنین رایزنی با ایرلاین‌های خارجی برای افزایش پروازهای این مناطق ازجمله راهکارهایی است که در دوره جدید در دستور کار شورای‌عالی مناطق آزاد کشور قرار گرفته است.

برای جذب سرمایه‌گذاران به مناطق آزاد چه برنامه‌ای دارید؟
معتقدیم مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران بهشت سرمایه‌گذاری هستند. به ۵دلیل این مناطق را جزو بهترین مناطق دنیا برای سرمایه‌گذاری می‌دانیم؛ دلیل اول این است که هزینه تولید در این مناطق به لحاظ نیروی کار، انرژی، زمین و مواد اولیه بسیار پایین است، دلیل دوم اینکه دسترسی این مناطق به بازار، چه بازار داخلی و چه بازار کشورهای همسایه، با ۶۰۰میلیون جمعیت و هم کل بازارهای جهانی، از طریق آب‌های آزاد و منطقه آزاد چابهار که لب اقیانوس هند است، بالاست، دلیل سوم اینکه زیرساخت‌ها در این مناطق بسیار توسعه‌یافته‌تر است، دلیل چهارم سهولت کسب‌وکار در این مناطق است؛ زیرا در این مناطق وحدت فرماندهی وجود دارد و تمام تصمیمات اقتصادی در داخل خود مناطق اتخاذ می‌شود و دلیل پنجم هم معافیت‌های گمرکی و مالیاتی بسیار عالی این مناطق است. این مناطق از معافیت گمرکی مادام‌العمر در حوزه مواداولیه و تجهیزات برخوردارند و ۲۰سال معافیت مالیاتی برای مناطق آزاد و ۷ تا ۱۳سال معافیت مالیاتی برای مناطق ویژه اقتصادی درنظر گرفته شده است. در کل دنیا کمتر نقاطی را می‌توانید پیدا کنید که این ۵ویژگی را با هم داشته باشند.

پس چرا مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با وجود این ویژگی‌ها، تا امروز در جذب سرمایه موفق نبوده‌اند؟
موفقیت امری نسبی است؛ البته ما تا نقطه مطلوب خیلی فاصله داریم، اما همین الان مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران در پیشرفت اقتصادی کشور جایگاه مهمی دارند که مردم ما کمتر از آن اطلاع دارند.

آیا آماری از نقش این مناطق، به‌طور مثال در GDP دارید؟
درباره GDP چون باید آمار بخش کشاورزی و خدمات هم محاسبه شود و تاکنون فقط آمار حوزه صنعت محاسبه شده، عدد درستی نمی‌توانم ارائه دهم، اما در حوزه صادرات، یک‌سوم کل صادرات غیرنفتی از این مناطق صورت می‌گیرد. این رقم در سال۱۴۰۱ حدود ۱۸میلیارد دلار بود یا در حوزه ترانزیت ۸۰درصد ترانزیت کشور از طریق مناطق آزاد و اقتصادی در حال انجام است؛ چون تقریبا تمام مرزهای ما یا جزو مناطق آزاد هستند یا جزو منطقه‌های ویژه؛ تسهیل‌گری‌هایی که در این مبادی اتفاق افتاده باعث شده که بخش مهمی از ترانزیت کشور از طریق این مناطق انجام شود.

با توجه به این آمارها، برای آنکه این مناطق در زمینه جذب سرمایه موفق‌تر باشند، برنامه شما چیست؟
ما ۲برنامه مشخص برای این موضوع داریم؛ برنامه اول اطلاع‌رسانی ظرفیت بسیار بالای سرمایه‌گذاری در این مناطق است و برنامه دوم و مهم‌ترین پروژه ما در این زمینه طراحی و ارائه بسته‌های سرمایه‌گذاری بوده است. تا الان ۸۵۰پروژه را در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، به‌عنوان بسته‌های سرمایه‌گذاری اعلام کرده‌ایم که این بسته ۳بخش دارد؛ بخش اول، مطالعات امکان‌سنجی اقتصادی اولیه پروژه است که نشان می‌دهد این پروژه سودآور است، بخش دوم بسته تامین زمین ‌و آب، برق، گاز و امکانات زیرساختی است که برای هر پروژه معلوم شده و سرمایه‌گذار نیازی نیست نگران این باشد که در کدام زمین و با کدام آب و برق پروژه را اجرا کند و بخش سوم پروژه نیز مجوز بی‌نام آن پروژه است که صادر شده است؛ به این معنا که سرمایه‌گذار نگران دوندگی‌ برای دریافت مجوز هم نیست؛ چون قبل‌تر فرایند اداری این پروژه را طی کرده‌ایم و مجوز برای یک سرمایه‌گذار فرضی که بی‌نام است، صادر شده است.

پس با این شرایط، سرمایه‌گذار باید فقط پول و اهلیت داشته باشد؟
دقیقا، سرمایه‌گذار باید فقط پول داشته باشد؛ درواقع ما از سرمایه‌گذار فقط سرمایه ‌می‌خواهیم. کسی که سرمایه داشته باشد، هر پروژه‌ای را که انتخاب کند مجوز بی‌نام به‌ نام او می‌شود و زمین تحویل او داده می‌شود.

فرایند این کار چقدر طول می‌کشد؟ کاغذبازی و بوروکراسی ندارد؟
خیلی طولانی نیست و کاغذبازی و بوروکراسی در این دوره خیلی کم شده است. ما ۲نوع پروژه داریم؛ یک نوع همین بسته‌ها هستند که عمدتا فرایند اداری آنها طی شده و نوع دیگر پروژه‌هایی است که خود سرمایه‌گذار پیشنهاد می‌دهد. به این معنا که اگر سرمایه‌گذاری گفت پروژه‌های شما را نمی‌خواهم و خودم پروژه دارم، ما استقبال می‌کنیم، اما اینجا یک‌سری مراحل اداری باید طی شود. البته ما در این موارد نیز روند کار را خیلی کوتاه کرده‌ایم، البته یک‌روزه کار انجام نمی‌شود، اما مسیر خیلی کوتاه شده است.

از بین بسته‌های ارائه‌شده تاکنون چند پروژه متقاضی داشته است؟
بیش از ۳۰۰بسته از مجموع ۸۵۰بسته‌ ارائه شده تاکنون متقاضی داشته است.
سرمایه‌گذار برای اینکه کار را بگیرد به دبیرخانه مراجعه می‌کند یا خود مناطق آزاد؟
به‌ خود مناطق مراجعه می‌کند.

جایی ندارید که این پروژه‌ها در آنجا به‌صورت تجمیع شده در دسترس سرمایه‌گذاران باشد؟
ما یک سامانه سرمایه‌گذاری داریم. بسته‌های سرمایه‌گذاری روی ‌سایت دبیرخانه مناطق آزاد به نشانی freezones.ir بارگذاری شده و امکان درج طرح سرمایه‌گذاری برای تک‌تک مناطق هم آنجا موجود است؛ یعنی سامانه سرمایه‌گذاری ما به‌طور آنلاین برقرار است و افراد، منطقه مورد نظر را انتخاب و فیلدهای مربوط به طرح سرمایه‌گذاری‌شان را پرمی‌کنند تا کار جلوتر برود.

آیا ارزش کلی این پروژه‌ها تخمین زده شده است؟
ارزش این ۸۵۰پروژه ۶۵۰هزار میلیارد تومان است. به‌عبارتی به نرخ مصوب بانک مرکزی حدود ۱۵میلیارد یورو می‌شود. ما به‌زودی در همین چند روز آینده ۱۵۰پروژه را به این ۸۵۰پروژه اضافه می‌کنیم و به‌زودی رونمایی از هزارمین پروژه را خواهیم داشت که باز اطلاعات این پروژه‌ها نیز روی وب‌سایت هست.

این طرح‌ها عموما در چه ‌حوزه‌ای است؟
این طرح‌ها در تمام حوزه‌ها وجود دارد؛ چراکه مناطق آزاد و ویژه ‌اقتصادی ما در کل کشور پخش هستند. چون ایران کشور بزرگ و متنوعی‌است برای صنایع و فعالیت‌های متنوع و مختلفی مزیت دارد؛ لذا ما در حوزه بهداشتی و پزشکی، در حوزه گردشگری، در حوزه تجارت و صنایع مختلف طرح‌های متنوعی داریم؛ از صنعت خودرو و قطعات آن گرفته تا صنایع شیمیایی و پتروشیمی، حوزه نفت و گاز، صنایع غذایی و حتی بخش کشاورزی.

از لحاظ ابعاد کار، شما بیشتر به سمت کسب‌وکارهای کوچک متمایل هستید یا برای کسب‌وکارهای بزرگ‌ پروژه تعریف شده است؟
در تقسیم کار ملی مناطق آزاد برای کسب‌وکارهای متوسط و بزرگ دیده شده‌اند و کسب‌وکارهایی که سرمایه‌بر هستند، یعنی به نسبت سرمایه اشتغال کمتری ایجاد می‌کنند. این تعریف نه فقط در ایران، بلکه در همه جای دنیا برای مناطق آزاد به همین شکل است و شما خیلی کسب‌وکار کوچک در مناطق آزاد پیدا نمی‌کنید؛ مگر جاهایی که خرده‌فروشی اتفاق می‌افتد که در ۷-۶منطقه آزاد ما واحدهای خرده‌فروشی‌ هست وگرنه عمدتا صنایع فعال در مناطق آزاد صادرات‌محور هستند.

راهبرد دولت، توسعه تجارت با همسایگان بوده. نقش مناطق آزاد را در کمک به توسعه تجارت با همسایگان چگونه می‌بینید؟
در حوزه توسعه تجارت با کشورهای همسایه، ما شعاری داریم که می‌گوییم مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران تیم ملی اقتصاد بین‌الملل جمهوری اسلامی و سرپنجه‌های اصلی ما برای ارتباط با اقتصاد جهانی هستند. چند برنامه مهم را در این زمینه جلو می‌بریم؛ یکی از این برنامه‌ها این است که ۲۱کشور را هدف‌گذاری کردیم و در حال مذاکره برای ایجاد مناطق آزاد مشترک با آنها هستیم. این مناطق آزاد مشترک بستر، پلتفرم و سکویی برای توسعه تجارت بین ایران و این کشورها خواهد بود.

آیا این مناطق تجاری خواهند بود یا صنعتی؟
تجاری و صنعتی هستند. در این منطقه‌های مشترک هم کار تولیدی اتفاق می‌افتد و هم کار تجاری. این یکی از الگوهای نوین برای توسعه تجارت کشورها محسوب می‌شود؛ چنان‌که چین ازجمله کشورهایی است که به این سمت آمده و به‌دنبال مناطق آزاد مشترک رفته است.

نمونه‌ این مناطق را در مناطق آزاد فعلی نداریم؟
خیر، ما در ایران هنوز منطقه آزاد مشترک نداریم؛ البته با ۵کشور توافقنامه امضا کرده‌ایم و به مرور به‌دنبال راه‌اندازی مناطق مشترک هستیم، ولی این یک برنامه‌ بلندمدت است.

آیا این کشورها از کشورهای همسایه هستند؟
بله، اغلب کشورهای همسایه و بعضا کشورهای دورتر مثل چین هستند. یکی از دورترین کشورها که البته خیلی‌ هم دور نیست، سوریه است که همسایه ما محسوب نمی‌شود، ولی بقیه، کشورهایی مثل پاکستان، افغانستان، عمان، قطر، عراق، روسیه، ترکیه و ترکمنستان هستند که داریم کار را با آنها جلو می‌بریم؛ یعنی داریم سکویی ایجاد می‌کنیم برای اینکه صنعتگر ایرانی بتواند حلقه آخر زنجیره ارزش صنعت خود را در آنجا ایجاد کند و با استفاده از ظرفیت‌های آن منطقه صادرات انجام دهد.

در انتقال تکنولوژی چه برنامه‌ای دارید؟
ما در هرکدام از این کشورها تجار و فعالان اقتصادی داریم که یک پا در کشورهای شرقی و غربی صاحب تکنولوژی دارند. یکی از برنامه‌هایی که ما داریم دنبال می‌کنیم حول موضوع سرمایه‌گذاری خارجی به‌معنای واقعی کلمه است که هم برای ما ارزآوری داشته باشد و هم انتقال فناوری انجام شود. این برنامه را هم در مناطق فعلی و هم مناطق مشترک دنبال می‌کنیم؛ به‌عنوان مثال شاید عجیب باشد، ولی افغانستان سرمایه‌گذاران بسیار بزرگی دارد. خیلی از این سرمایه‌گذاران افغانستانی یک پا در کشورهای اروپایی دارند و تمایل زیادی برای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه تجاری ایران ندارند. اینها یا ایرانیان خارج از کشور از گروه‌های هدف بسیار مهم ما هستند.

برای جذب صنایع دانش‌بنیان هم برنامه‌ای دارید؟
بله در حال تقویت بخش اقتصاد دانش‌بنیان در مناطق آزاد هستیم. پارک‌های علم و فناوری و مجموعه‌های نوآور و دانش‌بنیانی ایجاد خواهند شد که می‌توانند فرودگاه خوبی برای انتقال فناوری از کشورهای دیگر باشند. این مناطق خودشان رصد و بعضا خودشان برای انتقال فناوری اقدام می‌کنند و مشاوره می‌دهند.

این دانش‌بنیان‌ها در مناطق آزاد مرزی مستقر می‌شوند؟
اینها طبیعتا در مناطق آبادتر مستقر می‌شوند؛ مناطقی مثل کیش یا ارس و مناطقی که به لحاظ سکونت و زندگی هم مناطق مطلوب‌تری هستند.

یعنی شبیه فضاهای استارت‌آپی‌ مستقر در تهران فعالیت خواهند کرد؟
بله. خوشبختانه این فضاها به خوبی در حال توسعه هستند. ما کارگروهی تخصصی داریم که صرفا در زمینه توسعه بخش دانش‌بنیان مناطق فعالیت می‌کند.

آیا کشورها یا شرکت‌های خاصی از خارج قرار است در این حوزه وارد شوند و سرمایه‌گذاری کنند؟
تا این مرحله، این مجموعه‌های دانش‌بنیان، میزبان شرکت‌های فناور و گروه‌های دانش‌بنیان داخلی بوده‌اند، ولی خود اینها دارند ارتباطاتی را برقرار می‌کنند. مناطق آزادی که ما در حال برقراری تعامل با آنها هستیم خودشان مجموعه‌های دانش‌بنیان و فناورانه قوی در دل خود دارند که تلاش می‌کنیم با آنها ارتباط برقرار کنیم. اینها وقتی با هم مرتبط می‌شوند، هم می‌توانند سرمایه‌گذاری مشترک انجام دهند و هم می‌توانند قراردادهای خرید و فروش خدمات و... امضا ‌کنند.
شما قبل از اینکه در دبیرخانه مناطق آزاد مسئولیت بگیرید، منتقد این نوع مناطق بودید. الان تعداد زیادی مناطق آزاد و ویژه با نیت‌ها و دلایل مختلف و بعضا با لابی‌های منطقه‌ای در مناطق مختلف ایجاد شده‌اند؛ بدون اینکه هدفمند باشند. برای اینکه فعالیت‌ها در مناطق آزاد و ویژه هدفمند باشند و از گسترش بی‌رویه این مناطق جلوگیری شود، نگاه و برنامه شما چیست؟
من در ابتدا آماری در این زمینه ارائه می‌کنم؛ ما مجموعا ۹۴منطقه آزاد و ویژه مصوب داریم. در قوانین جمهوری اسلامی ایران هر منطقه آزاد و ویژه‌ای که بخواهد ایجاد شود، حتما به مصوبه مجلس نیاز دارد. البته در بیشتر کشورهای دنیا اینگونه نیست و ایجاد مناطق آزاد و ویژه در اختیار دولت است، ولی در ایران به این ترتیب است.
از مجموع ۹۴منطقه، ۱۸منطقه، آزاد و بقیه مناطق ویژه هستند. از مجموع این تعداد ۴۸منطقه تاسیس شده و به‌ نوعی مشغول کار هستند. اما در پاسخ به سؤال شما باید بگویم قطعا براساس نظریه مناطق آزاد، تعداد مناطق آزاد و ویژه باید محدود و معدود و نباید بی‌نهایت زیاد باشند. باید ویژه باشند تا بتوانند کار ویژه اصلی خود را انجام دهند و به مراکز پرقدرتی برای جذب سرمایه و تولید و جهش صادرات تبدیل شوند. البته این تعداد بهینه باید مشخص باشد.

آیا مطالعه‌ای انجام شده است؟
چنین مطالعه‌ای در کشور تا الان نداشته‌ایم، اما بر این نکته تأکید داریم که در هر منطقه‌ای که منطقه آزاد می‌خواهد ایجاد شود باید طرح توجیهی قوی‌ برای آن وجود داشته باشد. همین الان در برخی استان‌ها استانداران محترم به نمایندگان اعلام می‌کنند که باید در منطقه ما منطقه آزاد یا ویژه ایجاد شود. ما می‌گوییم شما که متقاضی منطقه آزاد هستید، اول باید یک طرح توجیهی آماده کنید و برای ما بفرستید تا ما در کارگروه تخصصی، مطالعات شما را بررسی ‌کنیم و ببینیم آیا واقعا ضرورت دارد یا ندارد. جالب است بدانید اغلب این طرح‌های توجیهی ارسالی رد می‌شوند.

یعنی در برابر تاسیس بی‌دلیل منطقه آزاد و ویژه، مقاومت دارید؟
بله، هم دولت، هم خود مجلس و هم هیأت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام و هم شورای نگهبان فیلترهایی هستند که در مسیر ایجاد مناطق آزاد قرار دارند؛ لذا مناطق آزاد و ویژه‌ای که الان تشکیل می‌شوند باید خیلی توجیه بالایی داشته باشند که بتوانند از همه این فیلترها عبور کنند؛ لذا این نکته، نکته‌ای اساسی است که تعداد این مناطق باید معدود و محدود باشد. بعضی‌ها به کنایه می‌گویند با همین روند در آینده کل کشور مناطق آزاد می‌شود. نباید اینطور باشد، هم از نظر بنده به‌عنوان یک کارشناس کوچک و هم از نگاه دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد به‌عنوان نهاد حکمرانی مناطق آزاد، اصلا مطلوب نیست که تمام یا بخش بزرگی از کشور، جزو منطقه‌های ویژه یا آزاد باشند، بلکه معتقدم مناطق آزاد و ویژه باید متناسب با توجیه‌پذیری آنها و در تعداد محدود ایجاد شوند.

آیا احتمال و امکان جمع کردن یا ادغام مناطق آزادی که نتوانسته‌اند به اهدافشان برسند و موفق نبوده‌اند، وجود دارد؟
جمع کردن منطقه آزاد معنا ندارد؛ یعنی اینکه بتوانیم برای جایی که پیش از این، منطقه آزاد شده مصوبه‌ای بگیریم که دیگر منطقه آزاد نباشد، اصلا مقدور نیست؛ به‌خاطر اینکه ایجاد منطقه آزاد یک حق مکتسبه‌ای برای تمام کسانی که آنجا ذی‌نفع هستند، ایجاد می‌کند. از بین بردن منطقه آزاد به‌معنای از بین بردن این حقوق مکتسبه است و شما باید رضایت همه را جلب کنید که شدنی نیست؛ لذا اصولا جمع کردن منطقه آزاد معنا ندارد.

ولی آیا اصلاح ساختار امکان‌پذیر است؟
بله اصلاح حتما ممکن است و اتفاقا ما در مناطقی که محدودتر بوده‌اند و پر شده‌اند به‌دنبال توسعه مساحت هستیم؛ مثلا منطقه آزاد انزلی تقریبا پر شده است. واحدهای اقتصادی بسیار قوی در این منطقه داریم؛ چه انبارها و چه واحدهای تولیدی. واحدهای صادراتی بسیار قوی در این منطقه داریم و سرمایه‌گذاران خارجی خوبی هم آمده‌اند و به همین دلیل زمین‌های این منطقه تقریبا تمام شده است. ما الان داریم دنبال می‌کنیم که وسعت منطقه آزاد انزلی را بیشتر کنیم که اگر این اتفاق بیفتد، ده‌ها سرمایه‌گذار جدید بلافاصله کارشان را شروع می‌کنند.

تا پیش از این، بعضی از مناطق آزاد مثل کیش، قشم و تا حدودی چابهار به مقاصد گردشگری مردم، به‌ویژه طبقه متوسط و ضعیف که دستشان به سفر خارجی نمی‌رسید، تبدیل شده بودند، ولی در چند سال اخیر به‌دلیل تورمی که اتفاق افتاد و گرانی هزینه سفر، بلیت هواپیما، هزینه اقامت و... تا حدودی این مناطق سیاحتی از دسترس مردم خارج شده‌اند. آیا برای آنکه این مناطق آزاد دوباره به‌ مقاصد گردشگری مردم تبدیل شوند، برنامه و فکری دارید؟
به‌رغم همه این گرانی‌ها که بسیار ناراحت‌کننده و غم‌انگیز است، همچنان مناطق آزاد از جاذبه‌های اصلی گردشگری و جزو مقاصد اصلی گردشگری کشور هستند. صرف‌نظر از کسانی که به مناطق آزاد تردد دارند، اما اقامت نمی‌کنند، ما سالانه ۱۰میلیون گردشگر داریم که شب در مناطق آزاد اقامت می‌کنند؛ این رقم بسیار خوبی ‌است. همین کیش و قشم صدها هزار نفر در سال گردشگر دارند.

آیا برنامه‌ای برای ارزان‌تر شدن و تسهیل سفر به این نوع مناطق آزاد دارید؟
بله. داریم برنامه‌هایی را برای ارزان‌تر کردن سفر دنبال می‌کنیم. به‌طور مثال برنامه‌ای داریم به نام «ماه عسل» که شامل تخفیف سفر و اقامت در مناطق آزاد برای زوج‌هایی است که به‌تازگی ازدواج کرده‌اند.
این برنامه کم‌وبیش در حال اجراست، ولی پیگیر این هستیم که آن را توسعه بدهیم. یک برنامه هم داریم برای ارائه اعتبار به‌صورت کارت‌های اعتباری شبیه تسهیلات ارزان‌قیمت، تا خانواده‌هایی که علاقه‌مند هستند به این مناطق سفر کنند، بتوانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند. درحال مذاکره با چند بانک هستیم که بتوانیم تامین مالی این برنامه را از این طریق داشته باشیم.

آیا در حوزه تامین ایرلاین‌های ارزان‌قیمت‌تر برای مسافران به این مناطق، برنامه‌ای ندارید؟
به‌هرحال کسانی که تور خریداری می‌کنند چون یک بسته را می‌خرند، پرواز برای‌ آنها ارزان‌تر درمی‌آید، ولی برای کسانی که جداگانه می‌روند خب، طبیعتا قیمت پرواز تابع قیمت‌گذاری عمومی کشور است. می‌دانم قیمت همه پروازها گران شده، ما از این موضوع راضی نیستیم؛ برای همین برنامه‌هایی داریم که بتوانیم در سال‌های آینده با استفاده از خطوط هوایی خارجی، تعداد پروازها به مناطق آزاد را افزایش دهیم و حدس می‌زنیم که این اقدام روی قیمت پروازها مؤثر باشد.
انتهای پیام/