نخستین عنصر مبتنی است برآگاهی به مجموعه حقوق و وظایف حاکمیت در قبال شهروندان و هر شهروندی بدون استثناء از آنها برخوردار می باشد بعبارت دیگر حق به آن دسته از حقوقی گفته می شود که هرشخص در یک کشور بعنوان شهروند می تواند ازآنها برخوردار شود و دولت و سایر شهروندان ملزم و مکلف به رعایت آن ها هستند.
مهم ترین مصادیق حقوق شهروندی در ایران در اصول 19تا 39 قانون اساسی با عنوان حقوق ملّت بیان شده است. می توان به مصادیق متعددی از جمله حیات، سلامت و کیفیت زندگی، حق آزادی و امنیت شهروندی حق دسترسی به وکیل و دادگاه صالح، حق صلح و اقتدار ملّی، حق اشتغال و کار شایسته، حق مسکن، حق دسترسی به  اطلاعات و... اشاره کرد.
هرانسان فارغ از هر اندیشه، قومیّت و زبانی که دارد، انسان است و بعنوان بشر دارای شأن و مرتبه انسانی است و به همین دلیل نمی توان به هر بهانه ای کرامت انسانی او را خدشه دار کرد. از طرفی دیگر(( شهروند )) کسی است که از حقوق و امتیازات اعطا شده، برخوردار می باشد.
در حقیقت (( شهروندی)) جایگاهی اجتماعی ست که درآن، و هم از آزادی بیان و برابری در مقابل قانون برخوردار است و هم مکلّف به رعایت قوانین و ایفای نقش در عرصه سیاسی، اجتماعی و....
بنا بر باور برخی صاحب نظران، هر شهرنشینی که تابعیت یک کشور را داشته باشد و به حقوق دیگران احترام بگذارد و به مسئولیت خویش در قبال جامعه عمل نماید، فارغ ار رنگ، قومیت، نژاد، دین و طبقه و ... به مرتبه و عنوان (( شهروند)) ارتقاء می یابد و هیچ ویژگی نباید باعث تبعیض میان شهروندان شده و آنها را از حقوق خود محروم نماید بعنوان مثال حق انتخاب کردن و انتخاب شدن ( حق رأی شهروندی) از این جنس می باشد. البته این حق بدین معنا نیست که معیار و ملاکی قانونی جهت شهروندان و حائزین صلاحیت برای رأی داد یا کاندیدا شدن وجود ندارد.
دومین عنصر مبتنی بریک رشته رفتارهای اجتماعی است که از کوششی ساده تا قدرتی مهم را در برمی گیرد، همان گونه که در بالا آمد قواعد حاکم بر روابط اشخاص در ابعاد مختلف و نیز تعیین وظایف و مسئولیّت ها دربین افراد، به روشنی و صراحت موضوع تکالیف در برابر حقوق شهروندی را بیان می کند. با یک مثال مصداق و معنای مفهوم فوق اینگونه است که مثلأ برخورداری از محیط زیست سالم یکی از عناوین حق شهروندی است، دولت ملزم است در نظام طراحی و برنامه ریزی و اجرای فعالیت های مختلف اقتصادی و اجتماعی مانند کشاورزی، صنایع، امور شهری،... ضوابط و معیارهای متناسب برای حفظ محیط زیست سالم را رعایت کرده و به مورد اجراء بگذارد با  این وصف هرگز نمی توان به این اصل مهم که هر حقی، حصول تجربه اجتماعی است، بی   توجه ماند. بدون آنکه جامعه نسبت به دستورات حقوقی و قانونی مصوبه و قابل اجراء، احساس نیاز و ضرورت کند و برای آنها مسئولیت و مشارکت فعال داشته باشد، نمی توان امکان و امید چندانی برای تحقق محیط زیست سالم انتظار را داشت.
به نظر می رسد تکالیف شهروندی را می توان در خودآگاهی شهروندان نسبت به حقوق خود و احساس نیاز همگانی برای اجرای حقوق و تعریف و تعبیر کرد.
سومین عنصر در تشکیل هویت شهروندی در عصرحاضر، موضوع فعالیت و نقش آفرینی آحاد شهروندان در عرصه و ابعاد مختلف جامعه است. در این بین افزایش دانش و آگاهی های افراد و توانمند سازی ایشان از مؤلف ها یا مصادیق گردد.
بالقوه و بالفعل و رشد مهارتهای عقلانی برای تحلیل و ارزیابی هر چه بهتر رفتارهای فردی و گروهی است. به عبارت دیگر شهروند فعال در جامعه محلی و ملی و جهانی درک و فهم شایسته ای از رفتارهای شهروندی و ویژگی یک شهروند جامعه مدنی دارد. مشارکت و مسئولیّت پذیری اجتماعی ومدنی شهروندان با ارتقای دانش و فهم درباره حکمرانی خوب و شهروندان خوب، افزایش مهارت های پژوهشی و ارتباطات و تمرین کار گروهی و هم چنین بالابردن ضریب انجام و اجرای مهارتهای مشارکت و اقدام مسئولانه در قبال حقوق و تکالیف شهروندی ممکن، میّسرو مقدور خواهد بود. بدیهی است  صلاحیت ایفای نقش و کسب هویت شهروندی در واقع با محترم شمردن تنوع فرهنگی و مطابق در محیطی آکنده از صلح و صمیمیت و اشتیاق لازم برای زندگی با همدیگر و درک و حل تضادها و تفاوت ها در عرصه های مختلف بدست می آید و  این همان کسب فرصتی است برای توسعه و ارتقای ارزش هایی مبتنی بر عدالت اجتماعی و اصول حقوق بشر که هم مورد تأیید و تأکید دین و مذهب است و هم مورد استقبال و اقبال عرف و فرهنگ مرسوم.
توسعه رفتارها و عادات شهروندی که در مجموع هویت شهروندی را شکل می دهد نه تنها نیازمند توسعه و آگاهی و دانش و علم مربوط به آن است بلکه نیازمند تمرین عملی و پرورش افراد در راستای این امر مهم است.
مشارکت شهروندان در امور جامعه یکی از ارکان اساسی جوامع مردم سالار و مدنی است چرا که شهروندی در یک جامعه مدنی اول از همه با مشارکت فعال در مسائل عمومی و اساسی مشخص می شود.  علاقه مندی به مسائل عمومی و همگانی و دلبستگی به اهداف عام از علائم اصلی فضیلت مدنی و مسئولیت پذیری می باشد.
مشارکت مدنی و مسئولیت اجتماعی شهروندان یک فرایند عمومی، یکپارچه، چندگانه، چند بعدی و چندفرهنگی است که هدف آن نقش بندی هویت و بروز آن است. هر شهروند با کسب هویت فردی، هویت اجتماعی و هویت ملی به مجموعه ای از گرایشات و نگرش های مثبت و سازنده نسبت به عوامل و عناصر و الگوهای هویت بخشی و معنا بخش دست می یابد، از جمله این الگوها و عوامل می توان به آموزش مهارت های زندگی اجتماعی، مؤلفه های زیر بنای فرهنگی، آموزه های دینی و ملی در نهادهای آموزشی و ارزش هایی مانند عدالت، برابری، مسئولیت پذیری، وطن دوستی، آزادی، مالکیت و حقوق و نقش رسانه های جمعی و شبکه های اجتماعی که اثر قابل ملاحظه ای بر افزایش دانش و مشارکت مدنی دارند، اشاره کرد.
سخن آخر اینکه هویت شهروندی یعنی موقعیتی که هر شهروند، زندگی شخصی خویش را براساس اهمیت دادن بر وابستگی متقابل، متوازن و متعادل میان حقوق، تکالیف و مسئولیت های اجتماعی ساماندهی کند.

به قلم علی کریم پور
انتهای پیام/