مولانا شمس را نادره‌مرد شگرف و عظیمی خطاب می‌کند که سخنانش و عجایب احوال پیچیدگی‌های جهان درون او و شخصیت غریب و چارچوب‌گریز و فهم‌گریز او چندان رازآلود و اسرارآمیز بوده که همچنان پس از گذشت قرن‌ها شمس را از اولیا خداوند می‌شناسیم و نمی‌توانیم به تمامی آ‌ن‌چنان که هست پرده از روی سیمای او برگیریم. شمس شخصیتی نهان است و خود خواسته که نهان از دیده‌ها باشد. جهان او چندان عظیم بوده که دو جهان بر شَرَف جهان او حسد می‌برد. هر چقدر که مولانا مشهور است شمس اما مستور است. چنین خواسته بوده که نهان از دیده‌ها باشد و در پرده‌های راز و ابهام پنهان است.
سال‌ها شمس تبریزی در پرده‌های راز پنهان بوده و همچنان راز وجود شمس در شگفتی‌ها نهان است اما چاپ کتاب مقالات شمس و تصحیح و انتشار این کتاب امکانی را برای ما ایجاد کرد که فراتر از آنچه در تذکره‌ها و در کتب مناقب درباره شمس آمده و فراتر از آنچه که مولانا درباره شمس گفته از طریق سخنان خود شمس تبریزی بتوانیم راهی به جهان اندیشه‌ها و معارف او بیابیم. ما باید از طریق سخنان شمس بکوشیم دریچه‌ای به این مساله بگشاییم که این انسان چگونه می‌اندیشیده و مجموعه نگرش و باور و تعالیم و اندیشه آرای او چه بوده است؟ درباره سخنان شمس کاوش‌های گوناگونی می‌توان انجام داد و مطالب متنوعی را می‌توان در مقالات شمس جست‌وجو کرد.این چکیده نظرشمس شناس معاصر دکتر محمد جواد اعتمادی است.

شمس به شریعت مقید و به نماز و روزه توصیه دارد
عرفای دیگر هم مانند ابوسعید ابی‌الخیر دیدگاهی مانند شمس دارند. «شیخ را پرسیدند که مردان او در مسجد باشند گفت در خرابات هم باشند.» چون نمی‌توانیم افراد را بر اساس ظاهر قضاوت کنیم که این مساله به نگاه توحیدی و عاشقانه برمی‌گردد و مدارا را نیز در پی دارد. نگاه شفقت‌آمیز شمس را ببینید: «کافران را دوست می‌دارم، ازین وجه که دعوی دوستی نمی‌کنند. می‌گویند: آری کافریم، دشمنیم. اکنون دوستیش تعلیم دهیم، یگانگیش بیاموزیم. اما اینکه دعوی می‌کند که من دوستم و نیست، پر خطر است.» سپس می‌گوید: «کسی در این خرابات به چشم شفقت بنگرد؛ از روی شفقت آبش از چشم فرو آید، که خدایا ایشان را خلاصی ده از گناه، و مرا و همه مسلمانان را.
با این سخنانی که از شمس می‌شنویم برداشت اشتباهی نشود زیرا اگر با مقالات شمس آشنا باشید می‌دانید که شمس چقدر به شریعت مقید است و چقدر به نماز و روزه توصیه دارد و می‌گوید اگر کسی مرید من شد تا حالا از حرام پرهیز می‌کرده باید احتیاط کند از حلال‌ها هم پرهیز کند. شمس متشرع و مقید به شریعت است اما نگاه عاشقانه و عارفانه تناقضی ندارد با شریعت. زیرا اصل دین عشق است و عشق دین است و دین عشق است.
شمس در مقالات می‌گوید: «آن را که خشوعی باشد، چون با من دوستی کند، باید که آن خشوع و آن تعبد افزون کند. در جانب معصیت اگر تاکنون از حرام پرهیز می‌کردی می‌باید که بعد از این از حلال پرهیز کنی. مرا از روی دنیاوی از کس طمع نباشد، الا از روی متابعت که پیغامبر صلوات‌الله علیه هدیه قبول کرد.» شمس از نظر رعایت اصول شریعت زمینه‌های فراوانی دارد.این هم چکیده نظر صایب از شمس شناس یزدی استاد دکتر محمد خدادادی است.

محمد بن علی بن ملک داد ،ملقب به شمس تبریزی (۶۴۵ه.ق-۵۸۲ ه.ق) 
از عارفان و صوفیان جهان شرق است و به قول فیلسوف معاصر استاد غلامحسین دینانی از بزرگان عرفای جهان اسلام و به اندازه ای بزرگ است که شناختش برای ما ساده نیست.کم سخن و خاموش در تاریخ.
در تبریز آموختن و پختن وسوختن و نشست و برخاستن با اهل دانش وعرفان داشته و به نقاط مختلف جهان سفر کرده و آبدیده شده است.در قونیه/بغداد/حلب/ دمشق/بیت المقدس و کرمان رد پایش در تاریخ مستند دیده می شود.
در قونیه با مولانا مریدش، در رقص های صوفیانه و سماع شرکت می جسته و شمس، نزدیکی به بزرگ پروردگار عالمیان را از طریق موسیقی و رقص تجربه می کرده است.
در تاریخ، شمس تبریز شخصیت عارفانه و دانایی داشته و عادت به نوشتن در او نبوده ولی اهل صحبت و سخن و مجلس بود.به موسیقی عرفانی، صوفی و سماعی عشق می ورزید و روحش صیقل می یافت و پرواز می کرد.
غزلیات شمس تبریزی با الهام از نقش و مرام آن عارف از سوی مولانا، سروده شده و مناقب العارفین از آثار منحصر بفرد شمس بوده که مقالات شمس به اکثر زبانهای زنده جهان ترجمه و  و با تشریح و توضیحات ساده اهل فن و سخن به میان مردم کوچه بازار کشیده شده است. البته نظم و نثر مولانا و آب و تاب دادن به سخنان شمس مزید بر علت بوده است.
نظرات جالب و تازه شمس در زمان خود در تاویلات و برداشت های بدیع پاره ای از آیات شریفه قرآن عظیم، مفسران و دوستداران  مشتاق شنیدن تازه های عرفانی و تفسیری قرآن کریم را هنوز هم شیفته خود کرده است که نشان از تسلط این فرزند بزرگ سنی تبریز از مفاهیم بلند کلام الهی دارد.
فیلم سینمایی 《مست عشق 》در سینمای ایران در سال ۹۸ در تهران با فیلم‌نامه نویسی مستند محققان و پرداخت هنری و تصویری به دیدار شمس با مولانا در قونیه-غیبت اول شمس-بازگشت مجدد به قونیه-غیبت دوم شمس و شایعه قتل وی و....کلید خورد.که با مخالفت برخی مراکز مذهبی به بهانه شایبه ترویج فرقه صوفیه ساخت آن متوقف شده است. آیا سازمان صدا و سیما برای شناساندن زوایای اندیشه ها وافکار و زندگی آن عارف جهانی و معرفی به نسل جوان برنامه ای مستند تصویری در دست ساخت دارد؟
در دانشکده های شرق شناسی و الهیات آمریکا، اروپا و آسیا از جمله در محافل آکادمیک آمریکا، فرانسه، انگلیس، آلمان و کانادا سالهای طولانی است که آثار شمس تبریز و مولانا تدریس و بررسی و بازخوانی می شود و در برخی سال ها آثار شمس و مولانا به زبانهای بین المللی در آمریکای شمالی پر فروشترین کتابهای سال لقب گرفته اند.
در نشست تیر ماه سال گذشته گروه دوستی ایران و ترکیه مصوب شده بود که کنگره بین المللی شمس تبریزی، مهر ماه ۱۴۰۱ در تهران /قونیه/و خوی بر پا شود که این برنامه ها عملی شد و همه بدنبال بهره برداری از فرزند عارف پیشه و مجذوب حق و حقیقت تبریز اند‌ ولی هیچ تحرکی در زادگاه شمس برای بزرگداشت آن دیده نمی‌شود.
هم اکنون از محل اعتبارات ملی ۳۰ میلیارد تومان برای ساخت بارگاه شمس تبریز و توسعه آرامگاه منسوب به وی در خوی اختصاص و ساخت و توسعه آن شبانه روزی شده است که جای شکر دارد. که انشالله این طرح تکمیل نهایی گردد.
فرهنگستان ها ،انجمن های مفاخر ، وزارتخانه ها و سازمان های فرهنگی و هنری ایران ما نیز ۷ مهر را روز بزرگداشت شمس تبریزی و هشت مهر ماه را روز بزرگداشت مولانا در تقویم رسمی کشورمان ثبت کرده اند که با استقبال و تحسین بزرگان ادب و اهل شعر و سخن مواجه شده است اما در قونیه و ترکیه سالانه مراسم های مختلفی در بزرگداشت شمس و مولانا با حضور برجستگان اندیشه و فلسفه و ادبیات برپا می‌شود و متاسفانه امسال در شهر تبریز، زادگاه آن عارف نامی هیچ برنامه ای تدارک دیده نشده و میراث و ارشاد در خوابند.
متاسفانه شمس با آن آوازه جهانی در غرب و شرق عالم و دنیای ترک، در زادگاه خود، تبریز این شهر هنر خیز و فرهنگ پرور مظلوم بوده و حتی به دلایلی توسعه‌ی طرح احداث مجموعه فرهنگی شمس که از سوی جناب علی پولاد عزیز در باغ گلستان تبریز اجرا شده، دیگر هیچ خبری از طراحی و اجرای نماد های فرهنگی و ادبی در زادگاه شمس دیده نمی شود و فرزندان و مفاخر بزرگ تبریز که نامی بلند در جهان دارند با بی مهری متولیان فرهنگی و هنری ملی و محلی و شهرداری کلانشهر و میراث فرهنگی و ارشاد مواجه شده است.
ترکیه سالهاست که با همکاری یونسکو و مراکز فرهنگی بین المللی به جهانی شدن افکار و اندیشه های مولانا و شمس تبریز در قونیه مبادرت می کند وسرازیر شدن میلیون‌ها گردشگر به قونیه در هر سال، صنعت توریستی ترکیه را رونق خاصی بخشیده و علاوه بر بهره برداری از این دو عارف و شاعر ترک زبان و پارسی گوی، جغرافیای فرهنگی خود را نیز به رخ جهانیان می کشاند.

به قلم محمد فرج پور باسمنجی
انتهای پیام/